Niekonstytucyjność przepisów covidowych o przedawnieniu przestępstw i przestępstw skarbowych

Choć Trybunał Konstytucyjny w ostatnich latach zasłynął z kontrowersyjnych orzeczeń, to o którym dzisiaj piszę należy przyjąć z pełną aprobatą.

A wszystko za sprawą pytania prawnego, z którym do Trybunału Konstytucyjnego wystąpił Sąd Rejonowy w Jarosławiu. Sąd na kanwie rozpoznawanej przez siebie sprawy karnej skarbowej poddał w wątpliwość konstytucyjność art. 15zzr¹ ust. 1 tzw. specustawy covidowej. W rozpoznawanej przez ten Sąd sprawie, karalność zarzucanego oskarżonemu czynu, przyjmując kodeksowy reżim przedawnienia, upływała z dniem 31 grudnia 2021 r., co dawało podstawy do umorzenia postępowania. Jednakże przyjęciu, iż doszło do przedawnienia sprzeciwiał się powołany art. 15zzr¹ ust. 1 specustawy covidowej, który stanowił, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.

Sąd Rejonowy w Jarosławiu kwestionując powołaną regulację prawną z Konstytucją zwrócił uwagę, iż ustawodawca nie wskazał w niej terminu, do którego obowiązywać będzie zawieszenie biegu przedawnienia karalności przestępstw i przedawnienia wykonania kary, jak również nie określił maksymalnego limitu czasowego, do którego może ono trwać.  Sąd argumentował, że  art. 15zzr¹ ust. 1 ustawy covidowej tworzy w istocie instytucję „zawieszenia przedawnienia na czas nieokreślony”, godząc przez to w obywatelskie poczucie przewidywalności i pewności prawa.

Sąd Rejonowy w Jarosławiu zważył ponadto, że w sytuacji gdy ustanie stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego następuje w drodze rozporządzenia – stosownie do upoważnienia wynikającego z art. 46a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, de facto za pomocą rozporządzenia (a więc aktu niższego rzędu niż ustawa) dochodzi do modyfikacji ustawowych terminów przedawnienia karalności i przedawnienia wykonania kary.

W momencie rozpoznawania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny, tj. 12 grudnia 2023 r., powołany przepis już nie funkcjonował, ponieważ został uchylony z dniem 1 października 2023 r. Na tej też podstawie tak Prokurator Generalny jak i Marszałek Sejmu działający w imieniu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, wnosili o umorzenie postępowania, wobec regulacji ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, która mówi o tym, że jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, ten winien na posiedzeniu niejawnym postępowanie umorzyć.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2023 , sygn. P 12/22, uznał niekonstytucyjność art. 15zzr¹ ust. 1 ustawy covidowej z art. 2 Konstytucji, który wyraża zasadę demokratycznego państwa prawnego. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że wykreowany przez art. 15zzr¹ ust. 1 ustawy covidowej stan prawny, ingerujący w pozycję prawną jednostki, zależał od decyzji organu władzy wykonawczej, czyli ministra właściwego do spraw zdrowia, który decyduje w przedmiocie stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii na podstawie art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Doszło zatem do kuriozalnego powiązania funkcjonowania odnośnej regulacji prawnokarnej w postaci zawieszenia biegu przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe od decyzji ministra właściwego do spraw zdrowia, podejmowanej na poziomie aktu podustawowego w postaci rozporządzenia wykonawczego – i to nawet nie do ustawy covidowej, tylko do ustawy sanitarnej, czyli jeszcze innego aktu normatywnego. Innymi słowy, w demokratycznym państwie prawnym, szanującym trójpodział władzy, scedowanie przez ustawodawcę (świadomie albo nie) na organ egzekutywy (ministra odpowiedzialnego za odnośny dział administracji rządowej) decyzji o funkcjonowaniu instytucji prawnej, która kształtuje położenie prawne jednostki, jest konstytucyjnie niedopuszczalne.

Trybunał nie omieszkał także zauważyć w powołanym wyroku, że powołana regulacja została wprowadzona dopiero po upływie piętnastu miesięcy od wystąpienia epidemii na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, kiedy to postępowania karne były zasadniczo kontynuowane. Po drugie – badany przepis był sprzeczny z art. 44 § 2  Kodeksu karnego skarbowego  przez to, że – mimo przedawnienia należności publicznoprawnej – nadal utrzymywał karalność przestępstwa z nią związanego. Po trzecie – zawieszenie biegu przedawnienia karalności czynu bez wskazania konkretnej daty (mimo nawet upływu biegu przedawnienia należności publicznoprawnej) przełożyło się na to, że przy jednoczesnym uspokojeniu sytuacji epidemicznej narażało zainteresowane podmioty na skutki prawne, które nie mogły być uprzednio przewidziane, a uchwalane przez ustawodawcę nowe przepisy nie mogą zaskakiwać ich adresatów, co do dalszego postępowania władz publicznych.

Odnosząc się do stanowiska Prokuratora Generalnego i Marszałka Sejmu, Trybunał Konstytucyjny zauważył, iż uchylenie zakwestionowanego przepisu nie wpłynęło na modyfikację stanu prawnego. Zgodnie bowiem z przepisami intertemporalnymi ustawy uchylającej art. 15zzr¹ ust. 1 (ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw),  art. 15zzr¹ ustawy covidovej nadal oddziaływa na system prawa, albowiem wprowadzone przez ten przepis zawieszenie biegu przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe zostało utrzymane w mocy (usankcjonowane) przez ustawodawcę, który wznowił bieg tych terminów dopiero 1 października 2023 r.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wyeliminował powołany przepis z obrotu prawnego. Wyrok ten  daje podstawę do wznowienia tych postępowań, w których doszło do wydania wyroku skazującego w związku z obowiązywaniem powołanej regulacji, pomimo iż na podstawie regulacji kodeksu karnego lub karnego skarbowego doszło do przedawnienia karalności czynu.