Pułapka przekształcenia jednoosobowej spółki

Zmiany są stałym elementem życia, stanowią również nieuchronną część prowadzenia działalności gospodarczej. Elastyczność jest cenną wartością w szeroko rozumianym biznesie. Z tego właśnie powodu przedsiębiorcy często decydują się na większe zmiany, takie jak na przykład przekształcenia spółek.

Jednoosobowe spółki podlegają dodatkowym regulacjom, które służą przede wszystkim ochronie osób trzecich. Nasuwa się więc pytanie czy jednoosobowym spółkom trudniej jest dokonać przekształcenia, gdy z logicznego punktu widzenia takie spółki powinny być bardziej elastyczne.

Plan przekształcenia

Przekształcenie spółki polega na zmianie formy prawnej dotychczasowej działalności gospodarczej w sposób ciągły, a więc bez konieczności jej likwidacji. Rozwiązanie to jest uznawane powszechnie za korzystne, gdyż umożliwia osiągnięcie celów gospodarczych bez konieczności odczuwania wad, jakie wiązałyby się z likwidacją jednej spółki i założeniem drugiej.

Plan przekształcenia stanowi  ważny dokument w procesie przekształcenia. Sam w sobie nie powoduje jednak żadnych zmian w spółce. Opracowuje się go zwykle w pierwszej fazie postępowania zmierzającego do przekształcenia, nazywanej w doktrynie fazą menedżerską[1]. W istocie omawiany plan to zbiór danych o charakterze ekonomiczno-finansowym, mających znaczenie przy podjęciu decyzji o przekształceniu.

Art. 558 kodeksu spółek handlowych (dalej jako: k.s.h.) określa niezbędną zawartość planu przekształcenia oraz dokumenty, które muszą stanowić jego załączniki. Wymagania te należy określić jako stosunkowo niewygórowane.

Jednoosobowa spółka

Zgodnie ze słowniczkiem pojęć z art. 4 k.s.h. spółka jednoosobowa to spółka kapitałowa, której wszystkie udziały lub akcje należą do jednego wspólnika albo akcjonariusza. Zgodnie z art. 173 k.s.h. oświadczenia woli jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Nie jest to więc przepis bezwzględnie wiążący.

Znaczące z punktu widzenia spółek jednoosobowych jest wskazanie art. 210 k.s.h. oraz odpowiednio 379 k.s.h. dotyczących umów zawieranych przez spółkę z członkiem zarządu. Zgodnie z art. 210 § 2 k.s.h. w przypadku, gdy spółka ma jednego wspólnika, który jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Wymóg formy jest całkowicie zrozumiały, wynika bowiem z potrzeby ochrony przed naruszeniem interesów spółki, a zwłaszcza osób trzecich. Zabezpieczenie jest mocniejsze z uwagi na znajdujący się w tym samym artykule nakaz zawiadomienia przez notariusza sądu rejestrowego o każdorazowym dokonaniu takiej czynności. Nie ma więc możliwości, aby wspólnik dokonał czynności ze spółką (czyli tak naprawdę zawarł umowę z samym sobą) bez ujawnienia tego faktu w aktach rejestrowych. W praktyce z tego powodu w spółce jednoosobowej często powołuje się tzw. „technicznego członka zarządu”, którego głównym, jeśli nie jedynym zadaniem, jest zawieranie umów pomiędzy spółką a jedynym wspólnikiem spółki.

Plan przekształcenia spółki jednoosobowej

Nieco inaczej należy ocenić uregulowanie dotyczące przekształcenia spółek. Zgodnie z art. 557 § 1 k.s.h. plan przekształcenia przygotowuje zarząd spółki przekształcanej albo wszyscy wspólnicy prowadzący sprawy spółki przekształcanej. Art. 557 § 2 k.s.h. nakłada wymóg formy pisemnej takiego planu pod rygorem nieważności. Wyjątek stanowi plan przekształcenia sporządzany w spółce jednoosobowej – wówczas konieczna jest forma aktu notarialnego. W tym wypadku trudno wskazać, czemu ma służyć tego rodzaju zapis w k.s.h. Plan przekształcenia, jak wspomniano powyżej, stanowi jedynie dokument w procesie przekształcenia i sam w sobie nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Warto też zaznaczyć, iż samo przekształcenie wymaga uchwały o takim przekształceniu, umieszczonej w protokole sporządzonym przez notariusza.

Dodatkowo w tym zakresie nie ma znaczenia czy wspólnik zdecyduje się na powołanie wieloosobowego zarządu spółki czy też sam zajmie miejsce prezesa zarządu spółki i jednocześnie jedynego członka zarządu. Może więc dojść do sytuacji, w której prężnie działająca spółka z licznym zarządem sporządzi planu przekształcenia w formie pisemnej, a nie w formie aktu notarialnego, narażając się w ten sposób na konsekwencje prawne w związku z naruszeniem nieuzasadnionego wymogu formy. W praktyce naszej Kancelarii zdarzają się również przypadki, w których umieszczenie planu przekształcenia w formie załącznika do  protokołu w formie aktu notarialnego z powzięcia uchwały o przekształceniu nie jest dla sądów realizacją wymogu z art. 557 §3 k.s.h. Sądy powołują się wówczas na Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2008 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 91/08, który dotyczy jednak dużo donioślejszej kwestii prawnej – realizacji wymogu umieszczenia uchwał walnego zgromadzenia w protokole.

Inne modyfikacje spółek jednoosobowych

Znaczącym argumentem przemawiającym za brakiem uzasadnienia dla wymogu formy określonego w art. 557 § 3 k.s.h. jest proste zestawienie planu przekształcenia z planem połączenia czy planem podziału spółki. Plan przekształcenia jak wspomniano powyżej stanowi jedynie element procesu, w którym ta sama spółka z jednej formy płynnie przechodzi w drugą – bez zmiany organów spółki, wspólnika czy udziałowca. W procesie połączenia spółek kapitałowych zgodnie z art. 498 k.s.h. wymagany jest plan połączenia jedynie w formie pisemnej, przepisy nie wskazują odmiennej regulacji dla spółek jednoosobowych. W sposób tożsamy została uregulowana ta kwestia przy podziale spółki, którego plan zgodnie z art. 533 k.s.h. należy sporządzić w formie pisemnej. W przepisach o podziale spółki również na próżno szukać wymogu formy aktu notarialnego planu dla spółek jednoosobowych.

W obliczu przeprowadzonej analizy nie sposób zrozumieć, dlatego ustawodawca dla o wiele bardziej skomplikowanych modyfikacji spółek jednoosobowych nie zdecydował się na wprowadzenie wymogu formy aktu notarialnego dla ich planu, podczas gdy uznał go za konieczny dla planu przekształcenia.

[1] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2023