Jak system prania pieniędzy zmieni się po uregulowaniu kryptoaktywów?

W obliczu dynamicznie zmieniającego się rynku kryptowalut Unia Europejska zaostrza przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, wprowadzając szereg zmian mających wpływ na niektóre grupy posiadaczy kryptoaktywów.

Czym jest w ogóle kryptoaktywo? Oznacza cyfrowe odzwierciedlenie wartości lub prawa, które da się przenosić i przechowywać w formie elektronicznej z wykorzystaniem technologii rozproszonego rejestru lub podobnej technologii. W niektórych sytuacjach mimo spełniania tych cech, na gruncie prawnym nie będziemy mieli mimo wszystko do czynienia z kryptoaktywem. Przepisy powoływanego niżej rozporządzenia unijnego precyzują te sytuacje, odwołując się do wyłączeń podmiotowych, przedmiotowych, do unikalnego i niezamiennego charakteru niektórych kryptoaktywów, czy do innej kwalifikacji ich jako środki pieniężne.

Projekt ustawy o kryptoaktywach

Dnia 22 lutego 2024 r. został opublikowany projekt ustawy o kryptoaktywach. Projekt ustawy jest wynikiem przyjęcia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie rynków kryptoaktywów oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1093/2010 i (UE) nr 1095/2010 oraz dyrektyw 2013/36/UE i (UE) 2019/1937 oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1113 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie informacji towarzyszących transferom środków pieniężnych i niektórych kryptoaktywów oraz zmiany dyrektywy (UE) 2015/849 (dalej jako: „Rozporządzenia”).

Projekt ustawy ma na celu przede wszystkim ugruntowanie możliwości nadzorczych dla Komisji Nadzoru Finansowego. Z tym z kolei wiążą się zmiany w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1124, 1285, 1723, 1843) (dalej jako: „ustawa AML”).

Co się zmieni?

Instytucjami obowiązanymi do przestrzegania przepisów AML będą dostawcy usług w zakresie kryptoaktywów, w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia 2023/1114 świadczący co najmniej jedną z usług w zakresie kryptoaktywów, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 16 tego rozporządzania, z wyjątkiem usługi doradztwa w zakresie kryptoaktywów, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 16 lit. h tego rozporządzenia.

Idąc zatem po kolei, dostawca usług w zakresie kryptoaktywów oznacza osobę prawną lub inne przedsiębiorstwo, których działalność zawodowa lub działalność gospodarcza polega na profesjonalnym świadczeniu co najmniej jednej usługi w zakresie kryptoaktywów na rzecz klientów i którym zezwolono na świadczenie usług w zakresie kryptoaktywów zgodnie z art. 59.

Usługa w zakresie kryptoaktywów oznacza następujące usługi lub rodzaje działalności związanej z kryptoaktywami:

1. zapewnianie przechowywania kryptoaktywów i administrowania nimi w imieniu klientów;
2. prowadzenie platformy obrotu kryptoaktywami;
3. wymiana kryptoaktywów na środki pieniężne;
4. wymiana kryptoaktywów na inne kryptoaktywa;
5. wykonywanie zleceń związanych z kryptoaktywami w imieniu klientów;
6. plasowanie kryptoaktywów;
7. przyjmowanie i przekazywanie zleceń związanych z kryptoaktywami w imieniu klientów;
8. doradztwo w zakresie kryptoaktywów;
9. zarządzanie portfelem kryptoaktywów;
10. świadczenie usług transferu kryptoaktywów w imieniu klientów.

Obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego dotyczył będzie transakcji okazjonalnych z wykorzystaniem kryptoaktywów o równowartości 1000 euro lub większej, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.

Instytucje obowiązane będą obowiązane:

• identyfikować i oceniać ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane z transferami kryptoaktywów kierowanymi do adresu niehostowanego lub pochodzącymi z takiego adresu (adres niehostowany oznacza adres rozproszonego rejestru niepowiązany ani z dostawcą usług w zakresie kryptoaktywów; ani z podmiotem niemającym siedziby w Unii i świadczącym usługi podobne do usług dostawcy usług w zakresie kryptoaktywów);
• określać w wewnętrznej procedurze zasady identyfikacji i oceny ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, związane z transferami kryptoaktwów.

W przypadku stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnych, związanych z transferami kryptoaktywów kierowanymi do adresu niehostowanego lub pochodzącymi z takiego adresu, instytucje obowiązane oprócz stosowania środków bezpieczeństwa finansowego z uwzględnieniem zidentyfikowanego ryzyka, podejmują co najmniej jedno z działań:

1. pozyskują w oparciu o analizę ryzyka informacje, w celu identyfikacji i weryfikacji tożsamości inicjatora lub beneficjenta transferu kierowanymi do adresu niehostowanego lub kierowanego lub pochodzącymi z takiego adresu, lub beneficjenta rzeczywistego inicjatora lub beneficjenta takiego transferu, w tym poprzez poleganie na osobach trzecich;
2. żądają dodatkowych informacji na temat pochodzenia i przeznaczenia transferowanych kryptoaktywów;
3. intensyfikują bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta;
4. działania inne, niewymienione w pkt 1–3, mające na celu ograniczenie ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz zarządzanie nim, a także ryzyka niewdrożenia i uchylania się od stosowania środków ograniczających, w tym środków ograniczających związanych z finansowaniem proliferacji.

Czy regulacje ws. kryptoaktywów… da się lubić?

Nowe przepisy unijne mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa inwestycji w kryptoaktywa, chroniąc inwestorów przed nielegalnymi działaniami i przyczyniając się do stabilizacji rynku.

Dotychczas byliśmy już świadkami jednej znamiennej metamorfozy na rynku kryptowalut, kiedy to giełdy kryptoaktywów wdrożyły wymogi związane z procedurą KYC (know your client). Już wówczas wśród inwestorów kryptowalut wyrażane było głębokie niezadowolenie, uzasadniane odejściem od pierwotnej idei blockchaina, tj. anonimowości i nieskrępowanej swobody działania. Mimo licznej przeciwników zmian regulacyjnych, spotkać można głosy inwestorów pochwalających nowe przepisy. Entuzjaści doregulowywania uznają te działania za krok w kierunku większej adaptacji rynku kryptowalut. Zaostrzenie przepisów i procedur weryfikacyjnych może wpłynąć na większe zaufanie społeczeństwa do kryptoaktywów, co z kolei może przyczynić się do wzrostu zainteresowania rynkiem i przyciągnięcia większych inwestorów. Należy pamiętać, że pomimo ciągłych nowelizacji związanych z przepisami przeciwdziałania prania pieniędzy, giełdy zdecentralizowane pozostają wierne idei pełnej anonimowości, a KYC jest realizowana na giełdach zcentralizowanych.

W którym kierunku idziemy?

UE zapowiada kolejne zmiany na rynku kryptoaktywów. 19 marca 2024 r. większość naczelnych komisji Parlamentu Europejskiego zatwierdziła nowe przepisy dotyczące przeciwdziałania prania pieniędzy. UE zakaże anonimowych transakcji kryptowalut do hostowanych portfelów oferowanych przez zewnętrznych dostawców usług. Głos w dyskusji zabrał m.in. europoseł Patrick Breyer – bojownik o wolność cyfrową, który w swoich mediach społecznościowych zamieścił wpis: Przyjęte przez komisję UE: Zakaz płatności gotówkowych powyżej 10.000 euro, Zakaz anonimowych płatności gotówkowych powyżej 3.000 euro i zakaz anonimowych płatności kryptowalutowych do hostowanych portfeli, nawet w przypadku najmniejszych kwot, bez progu. Ograniczenia w zakresie anonimowych płatności gotówkowych dotyczyć będą podmiotów obowiązanych i dostawców usług. Oznacza to wojnę z gotówką i stopniową erozję naszej wolności finansowej!

W przeciwieństwie do gotówki, która jest całkowicie anonimowa, transakcje przeprowadzane przy użyciu kryptowalut można w przypadku Bitcoina śledzić w blockchainie. Organy ścigania wielokrotnie skutecznie ścigały takich przestępców, wykrywając nietypowe wzorce i identyfikując podejrzanych. Przestępcy finalnie deanonimizowali się i wymieniali swoje środki cyfrowe na prawdziwe pieniądze. Niemniej, przepisy UE można stosunkowo łatwo obejść ze względu na globalny charakter Internetu.

Zdecydowana większość przepisów projektowanej ustawy o kryptoaktywach wejdzie w życie 30 czerwca 2024 r., choć przepisy dotyczące świadczenia usług w zakresie kryptoaktywów będą stosowane już od 30 grudnia 2024 r.

Autorzy:

Dominika Bielecka – Adwokat, Szef Departamentu AML & Compliance

Zuzanna Bierut – Asystent prawny