Praca platformowa

Czym jest praca platformowa?

Transformacja cyfrowa, przyspieszona przez pandemię COVID-19 kształtuje obecnie gospodarkę UE i jej rynek pracy. Z tego też powodu Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski w tej chwili negocjują możliwe brzmienie oraz kształt dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych (tzw. ,,dyrektywa o pracy platformowej’’).

Jako społeczeństwo coraz częściej bezpośrednio stykamy się z rożnego rodzaju usługami świadczonymi poprzez platformy internetowe. Statystycznie rzecz biorąc, większość z nas przynajmniej raz skorzystała z różnych aplikacji, poprzez które mogliśmy zamówić szybki obiad, zakupy, lub korzystaliśmy z usług przewozowych. Nikt jednak nie zastanawiał się do tej pory nad warunkami pracy osób bezpośrednio wykonujących dla nas wyżej wymienione usługi.

Cyfrowe platformy pracy stały się ważnym elementem tego nowo powstającego krajobrazu społecznego i gospodarczego. Obecnie ponad 28 milionów ludzi w UE pracuje za pośrednictwem cyfrowych platform pracy. Oczekuje się, że w 2025 r. ich liczba osiągnie 43 miliony. Cyfrowe platformy pracy promują innowacyjne usługi i nowe modele biznesowe oraz stwarzają wiele możliwości dla konsumentów i firm.

Jak wskazują twórcy unijnych przepisów, szacunkowo dziewięć na dziesięć platform działających obecnie w UE klasyfikuje osoby pracujące za ich pośrednictwem jako osoby samozatrudnione. Większość z tych osób jest w rzeczywistości autonomiczna w swojej pracy i ma możliwość wykorzystania pracy na platformie w celu rozwoju swojej działalności. Rzeczywiste samozatrudnienie ma pozytywny wpływ na tworzenie miejsc pracy, rozwój przedsiębiorstw, dostępność usług i cyfryzację w Unii. Natomiast wielu z samozatrudnionych boryka się również z różnym stopniem zależności i kontroli ze strony obsługiwanych przez nie cyfrowych platform zatrudnienia np. w zakresie wynagrodzeń lub warunków pracy. Czytając uzasadnienie do nowo powstałej dyrektywy, szacunkowo do pięciu i pół miliona osób pracujących za pośrednictwem platform pracy może być zagrożone błędną klasyfikacją statusu zatrudnienia, a w związku z tym osoby te są narażone na złe warunki pracy i niewystarczający dostęp do ochrony socjalnej. W konsekwencji czego nie mogą oni w pełni korzystać z praw i ochrony, do których są uprawnieni jako pracownicy – prawa te obejmują np. prawo do minimalnego wynagrodzenia, przepisy dotyczące czasu pracy, bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w miejscu pracy, równość wynagrodzeń mężczyzn i kobiet oraz prawo do płatnego urlopu, a także dostęp do ochrony socjalnej w odniesieniu do wypadków przy pracy, bezrobocia, choroby i podeszłego wieku.

Celem wspomnianej wyżej dyrektywy jest poprawa warunków pracy pracowników takich platform oraz ochrona osób wykonujących pracę za ich pośrednictwem w odniesieniu do przetwarzania ich danych osobowych za pomocą zautomatyzowanych systemów monitorowania lub podejmowania decyzji. Praca platformowa obejmuje wiele różnych usług, stąd też powstaje wiele trudności w ustaleniu jednolitych reguł.

Co ulegnie zmianie?

W grudniu 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła proponowaną dyrektywę, natomiast 12 czerwca 2023 roku Rada wypracowała już stanowisko w tej sprawie. Dyrektywa ma wprowadzić dwie kluczowe zmiany: określenie właściwego statusu zatrudnienia pracowników platformowych oraz ustanowienie pierwszych Unijnych przepisów o używaniu sztucznej inteligencji w pracy.

Proponowana dyrektywa zawiera przepis, zgodnie z którym dana osoba jest uważana za pracownika, jeżeli spełnione są trzy kryteria z siedmiu wymienionych poniżej:

• Cyfrowa platforma pracy określa górne limity poziomu wynagrodzenia;
• Pracownik musi przestrzegać określonych zasad dotyczących wyglądu i zachowania wobec odbiorcy usługi lub zleceniodawcy pracy;
• Wykonanie pracy podlega nadzorowi poprzez platformę, w tym poprzez środki elektroniczne;
• Platforma ogranicza swobodę wyboru godzin pracy lub okresów nieobecności, jak również ogranicza się też swobodę przyjmowania lub odrzucania zadań;
• Ograniczeniom podlega swoboda korzystania z podwykonawców lub zastępców;
• Ogranicza możliwość rozbudowy bazy klientów lub wykonywania pracy na rzecz osób trzecich.

Projekt Dyrektywy Unijnej zawiera słowniczek definicji ustawowych, gdzie znalazła się między innymi definicja ,,cyfrowej platformy pracy’’ (art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. a-d). Co ważniejsze dyrektywa definiuje również pojęcie ,,pracy za pośrednictwem platform internetowych’’, które oznacza każdą pracę organizowaną za pośrednictwem cyfrowej platformy pracy i wykonywaną w Unii przez osobę fizyczną lub pośrednika na podstawie stosunku umownego między cyfrową platformą pracy a osobą fizyczną, niezależnie od tego, czy istnieje stosunek umowny między osobą fizyczną lub pośrednikiem a usługobiorcą (pkt 3). Po drugie – projekt zawiera definicję ,,pracownika platformy internetowej’’, którym jest każda osoba wykonująca pracę za pośrednictwem platform internetowych, która zawarła umowę o pracę lub ma pozostawać w stosunku pracy określonym przez prawo, układy zbiorowe lub praktykę obowiązujące w państwach członkowskich, z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości.
I wreszcie pojęcie „pośrednika”, które oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która nawiązuje stosunek umowny, w tym poprzez podwykonawstwo, z osobą wykonującą pracę za pośrednictwem platform internetowych lub cyfrową platformą pracy w celu udostępnienia pracy za pośrednictwem tej cyfrowej platformy pracy.

Sztuczna inteligencja w miejscu pracy?

Powszechnie występującym znakiem charakterystycznym pracy platformowej jest sprawowanie kontroli przez platformę nad procesem pracy. Kontrola ta to między innymi takie czynności jak odgórne określenie stawki za wykonaną pracę, podanie szczegółowych wymagań dotyczących sposobu wykonywania pracy oraz ograniczenie możliwości zbudowania własnej bazy klientów. Podstawowy zarzut dla tak działających algorytmów to to, że pracownicy w istocie nie posiadają wiedzy na temat tego, od czego w szczególności zależy wysokość ich należnego wynagrodzenia. Dlatego też oprócz działania w dziedzinie ustawowej (na poziomie unijnym i krajowym), powinniśmy również skupić się na działaniu w wymiarze technologicznym pracy platformowej oraz zwrócić uwagę na poprawę jakości narzędzi kontrolnych opartych na systemie sztucznej inteligencji. Dostęp organów państwowych do odpowiedniego oprogramowania pozwoliłby usprawnić jego działanie oraz bezpośrednio wpłynąć na odpowiednie działanie mechanizmów zarządzania algorytmicznego wewnątrz platform. Właśnie tego typu rozwiązania techniczne umożliwiłyby urzeczywistnienie nadzoru i kontroli nad warunkami zatrudnienia w tego rodzaju świadczonej pracy, zgodnie z postulatem Komisji Europejskiej dotyczącym zwiększenia transparentności platform cyfrowych, a poprzez to stworzenie możliwości nadzoru i kontroli warunków zatrudnienia w tego rodzaju pracy.

W tej chwili przed nową regulacją pojawia się kolejne wyzwanie – negocjacje między instytucjami UE, które to mogą doprowadzić jeszcze do wielu zmian w brzmieniu dyrektywy – zarówno z inicjatywy państw członkowskich, jak i lobbystów firm technologicznych i platform cyfrowych.

Autorki:

Zuzanna Włoczko, asystentka prawna

Katarzyna Hiller, radca prawny 

Źródła:

https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/platform-work-eu/

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52021PC0762

https://www.prawo.pl/kadry/cyfrowa-platforma-pracy-projekt-unijnej-dyrektywy,522506.html