Co kraj to obyczaj – czyli zakaz handlu w niedziele na tle państw Unii Europejskiej

Wprowadzenie zakazu handlu w niedziele stanowi znaczący temat debaty społecznej i ekonomicznej w wielu krajach Unii Europejskiej. Polska, od kilku lat, stosuje różne modele ograniczeń handlu w ostatni dzień tygodnia, co wywołuje zarówno poparcie, jak i sprzeciw wśród różnych grup społecznych i gospodarczych. Regulacje te mają na celu zrównoważenie potrzeb pracowników sektora handlowego, którzy dążą do wolnych niedziel, z interesami konsumentów i przedsiębiorców, dla których dostępność handlu siedem dni w tygodniu wydaje się być wygodniejsza. Wprowadzenie takich ograniczeń jest również odbiciem głębszych kulturowych i społecznych wartości, które kształtują politykę lokalną. Zakaz handlu w niedziele jest rozwiązaniem stosowanym również w innych krajach Unii Europejskiej, z różnym stopniem restrykcyjności. Porównanie podejść w różnych państwach może rzucić światło na skomplikowany charakter tego zagadnienia oraz jego wpływ na gospodarkę i społeczeństwo.

• Austria i Niemcy utrzymują jedne z najbardziej restrykcyjnych przepisów dotyczących handlu w niedziele, znane jako „Sonntagsruhe”. Oznacza to, że większość sklepów jest zamknięta, z wyjątkiem tych zlokalizowanych na stacjach benzynowych i dworcach. Ta polityka jest wynikiem długotrwałych tradycji chrześcijańskich i kulturowych, które podkreślają niedzielę jako dzień odpoczynku.
• Luksemburg – w Luksemburgu praca w niedziele jest generalnie zabroniona, z wyjątkiem niektórych sektorów lub w przypadkach wyjątkowości zatwierdzonych przez inspekcję pracy i gó Należą do nich zarządzanie, handel w regionach turystycznych czy prace pilne. Pracownicy, którzy pracują w niedzielę, mają prawo do 70% dodatku do wynagrodzenia. Dodatkowo, pracownicy mogą otrzymać kompensatę w postaci wolnego czasu za każdą przepracowaną godzinę w niedzielę​.
• Węgry doświadczyły zmian w swojej polityce wobec handlu w niedziele. Wprowadzony w 2015 roku całkowity zakaz handlu został zniesiony po roku z powodu negatywnych reakcji społecznych i ekonomicznych, co pozwoliło na przywrócenie handlu w niedziele i świę
• Szwajcaria również utrzymuje stosunkowo restrykcyjne podejście do niedzielnego handlu, z pewnymi wyjątkami.
• Chorwacja niedawno zmodyfikowała swoje przepisy, wprowadzając możliwość handlu w 16 wybranych niedzielach rocznie, co jest odpowiedzią na potrzeby społeczne i turystyczne.
• Hiszpania, Grecja, Cypr – mimo braku ścisłych regulacji, mają lokalne różnice, gdzie w miejscach turystycznych sklepy są zazwyczaj otwarte w niedziele, zaspokajając potrzeby turystó
• Malta – na Malcie ograniczenia dotyczące handlu w niedziele zostały zniesione na początku 2017 roku. Obecnie sklepy spożywcze mogą być otwarte w niedziele, natomiast inne sklepy muszą płacić opłatę w wysokości 700 euro tygodniowo, aby móc prowadzić działalność w niedziele.
• Belgia i Francja nie mają odgórnych zakazów, ale dają przedsiębiorcom pewną elastyczność. W Belgii sklepy muszą być zamknięte przez jeden dzień w tygodniu, który może być dowolnie wybrany przez właściciela, a we Francji, zwłaszcza w miejscach turystycznych, większość sklepów pozostaje otwarta w niedziele.
• Holandia prezentuje model gdzie większość sklepów jest otwarta, choć istnieją wyjątki w konserwatywniejszych rejonach kraju.
• Włochy, Irlandia – w tych krajach nie obowiązuje żaden ogólnokrajowy zakaz handlu w niedziele. Sklepy są zazwyczaj otwarte, zwłaszcza w większych miastach i regionach turystycznych, oferując elastyczność zarówno mieszkańcom, jak i turystom.
• Portugalia – podobnie jak we Włoszech, w Portugalii nie ma zakazu handlu w niedziele, co pozwala na szeroką dostępność usług handlowych przez cały tydzień.
• Słowenia – w Słowenii nie ma ogólnego zakazu handlu w niedziele, co umożliwia sklepom otwarcie w ostatni dzień tygodnia, choć z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi godzin pracy.
• Słowacja – brak ścisłego zakazu handlu w niedziele, co pozwala na pewną swobodę w organizacji czasu pracy przez przedsiębiorców i dostępność zakupów dla konsumentó
• Rumunia – także w Rumunii nie ma zakazu handlu w niedziele, sklepy mogą być otwarte, co jest korzystne zarówno dla lokalnych mieszkańców, jak i dla rozwijającego się sektora turystycznego.
• Łotwa, Litwa, Estonia – w tych krajach bałtyckich również nie ma zakazu handlu w niedziele, co umożliwia kontynuację normalnej działalności handlowej.
• Islandia – chociaż nie jest częścią Unii Europejskiej, ale często jest uwzględniana w kontekście europejskim, w Islandii sklepy są zazwyczaj otwarte w niedziele.
• Dania – w Danii większość sklepów jest otwarta w niedziele, choć istnieją pewne regulacje dotyczące wielkości sklepów, które mogą działać w ten dzień.
• Finlandia – w Finlandii sklepy również są otwarte w niedziele, co jest częścią bardziej liberalnego podejścia do handlu i regulacji rynkowych.
• Norwegia – w Norwegii obowiązuje częściowy zakaz handlu w niedziele. Otwarte mogą być stacje benzynowe, kioski oraz małe sklepy spożywcze o powierzchni do
  100 m². Większość innych sklepów jest zamknięta, choć są wyjątki dla niektórych turystycznych miejscowości, gdzie sklepy mogą uzyskać zezwolenie na handel w niedziele.
• Czechy – podobnie jak w większości wymienionych krajów, w Czechach nie ma zakazu handlu w niedziele, co pozwala na ciągłość działalności handlowej przez cały tydzień.

W ostatnich latach w krajach Unii Europejskiej można zaobserwować trend liberalizacji dotyczący ścisłego zakazu handlu w niedziele. Zmiany te są motywowane głównie dążeniem do zwiększenia elastyczności rynku pracy, stymulowania gospodarki oraz dostosowywania przepisów do zróżnicowanych potrzeb współczesnych społeczeństw, które coraz częściej szukają możliwości zakupowych również w dni wolne od pracy.

W Polsce sytuacja wygląda nieco inaczej, ponieważ kwestia zakazu handlu w niedziele pozostaje przedmiotem zaciętego sporu społecznego i politycznego. Obecne przepisy, które wprowadzają ograniczenia w handlu w ostatni dzień tygodnia, są wynikiem kompromisu pomiędzy różnymi interesami. Jednak z badań opinii publicznej wynika, że społeczeństwo jest głęboko podzielone w tej kwestii. Według najnowszego sondażu UCE RESEARCH i Grupy Offerista, społeczeństwo jest mocno podzielone w sprawie przywrócenia handlu we wszystkie niedziele. Obecnie opowiada się za tym 46% Polaków, a 44% jest temu przeciwnych. Tylko 10% rodaków pozostaje niezdecydowanych. W obliczu takiego podziału, a także obserwując liberalizujące się przepisy w innych krajach UE, Polska mogłaby rozważyć przegląd i ewentualne modyfikacje obowiązujących regulacji. Taki krok umożliwiłby lepsze dostosowanie się do zmieniających się oczekiwań społecznych oraz trendów ekonomicznych, a także pomógłby w utrzymaniu konkurencyjności rynku wewnętrznego. Przemyślane reformy mogłyby prowadzić do rozwiązania, które zadowoli zarówno zwolenników, jak i przeciwników handlu w niedziele, zapewniając jednocześnie wsparcie dla pracowników i odpowiedź na potrzeby konsumentów.

Posłowie partii Polska 2050 postanowili zareagować na społeczne podziały dotyczące zakazu handlu w niedziele, proponując projekt ustawy, który mógłby stanowić kompromis między różnymi stronami tej debaty. Zgodnie z zapowiedzią Ryszarda Petru, przedstawiciela wnioskodawców, nowy projekt zakłada przywrócenie dwóch niedziel handlowych w każdym miesiącu. Kluczowym elementem propozycji jest również wprowadzenie zasady podwójnego wynagrodzenia za pracę w te dni. Dodatkowo, projekt ustawy uwzględnia ochronę praw pracowniczych poprzez obowiązek zapewnienia przez pracodawców jednego dnia wolnego w okresie sześciu dni przed lub po pracującej niedzieli. Taka regulacja ma na celu nie tylko złagodzenie negatywnych skutków pracy w dni tradycyjnie wolne od pracy, ale również zwiększenie atrakcyjności takiego rozwiązania dla pracowników sektora handlowego. Pytanie czy rozwiązanie takie zadowoli zarówno pracowników, jak i pracodawców?

Autorki:

Katarzyna Hiller, radca prawny

Zuzanna Bierut, asystentka prawna

Zuzanna Włoczko, asystentka prawna