Wojna handlowa a klauzula „rebus sic stantibus” – kiedy możliwa jest zmiana lub rozwiązanie umowy?

Zaczęła się wojna handlowa USA z innymi krajami. Relacje handlowe z Unią Europejską pozostają napięte, choć tymczasowo złagodzone przez zawieszenie ceł. Nadal istnieje duża niepewność co do dalszego rozwoju sytuacji i jej wpływu na światowe rynki a dalej na sytuację pojedynczych przedsiębiorców.​ W takiej sytuacji należy rozważyć czy możliwym jest zastosowanie klauzuli „rebus sic stantibus”.

Czym jest klauzula „rebus sic stantibus”?

Klauzula „rebus sic stantibus” to wyjątek od zasady pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać). Klauzula ta pozwala Sądowi – w wyjątkowych przypadkach – zmienić treść stosunku zobowiązaniowego lub nawet rozwiązać umowę, jeśli doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków.

O klauzuli rebus sic stantibus stanowi art. 357¹ Kodeksu cywilnego:

„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”

Czy wojna handlowa może być nadzwyczajną zmianą stosunków?
Tak – w niektórych przypadkach.

Wojna handlowa – rozumiana jako wprowadzenie ceł, sankcji gospodarczych, ograniczeń eksportowych, embarg czy kontyngentów – może prowadzić do zerwania łańcuchów dostaw, gwałtownego wzrostu kosztów, ograniczenia dostępności produktów czy wręcz uniemożliwienia wykonania zobowiązania.

To wszystko może stanowić przesłankę do zastosowania art. 357¹ KC – o ile strona dotknięta skutkami wojny handlowej wykaże, że zmiana warunków była nadzwyczajna, nieprzewidywalna i wpływa na wykonanie konkretnego zobowiązania.

W takich przypadkach spełnienie umowy może prowadzić do rażącej straty lub stać się niemożliwe, co daje podstawę do żądania zmiany lub rozwiązania umowy przez Sąd.

Kiedy Sąd nie zmieni umowy?

Nie każda sytuacja uzasadnia zastosowanie klauzuli „rebus sic stantibus”. Sąd może nie przychylić się do naszego stanowiska, jeśli:

• sytuacja była już znana lub przewidywalna w chwili zawarcia umowy,
• zmiana stosunków jest jedynie „rynkowa” (np. inflacja, zwykła podwyżka cen),
• strona nie udowodni wpływu określonej sytuacji na konkretny stosunek zobowiązaniowy.

Podsumowując, wojna handlowa może być podstawą do zastosowania klauzuli „rebus sic stantibus”, jeśli jej skutki są bezpośrednie i nadzwyczajne, a wykonanie umowy staje się przez to niemożliwe lub skrajnie niekorzystne. Zastosowanie tej klauzuli wymaga jednak konkretnego uzasadnienia i starannie dobranej argumentacji.

Jeśli w swojej działalności zawierasz kontrakty międzynarodowe, skonsultuj swoją sytuację z kancelarią specjalizującą się w tym zakresie, np. zrzeszoną w sojuszu ALLY-LAW, organizacji skupiającej kancelarie prawne z kilkudziesięciu krajów świata.