Nowelizacja Kodeksu pracy – dłuższy urlop macierzyński dla rodziców wcześniaków

W dniu 19 marca 2025 r. weszły w życie przepisy nowelizujące Kodeks pracy w zakresie urlopu macierzyńskiego, które mają szczególne znaczenie dla rodziców dzieci urodzonych przedwcześnie. Nowelizacja stanowi odpowiedź ustawodawcy na istotną lukę prawną, jaka funkcjonowała w dotychczasowym stanie prawnym – polegającą na nieuwzględnianiu w konstrukcji urlopu macierzyńskiego specyfiki porodów przedwczesnych oraz konieczności hospitalizacji noworodka po jego urodzeniu. W praktyce prowadziło to do sytuacji, w której kobiety rodzące przed terminem „traciły” część przysługującego im urlopu macierzyńskiego w okresie, gdy dziecko często przebywało w inkubatorze, a matka nie miała realnej możliwości opieki nad dzieckiem.

Celem nowych regulacji jest pełniejsze dostosowanie przepisów prawa pracy do realiów życia rodzinnego oraz potrzeb zdrowotnych wcześniaków i ich rodziców. W uzasadnieniu projektu podkreślono, że wcześniactwo wiąże się z podwyższonym ryzykiem powikłań zdrowotnych, koniecznością intensywnej opieki medycznej oraz długotrwałą rekonwalescencją, co znacząco wpływa na sytuację psychofizyczną matki i całej rodziny. Dotychczas obowiązujące przepisy nie uwzględniały tych okoliczności w wystarczającym stopniu, traktując poród przedwczesny na równi z porodem o czasie – co w praktyce skutkowało skróceniem okresu rzeczywistej opieki nad dzieckiem po jego wypisie ze szpitala. Urlop macierzyński rozpoczynał się bowiem wraz z porodem wcześniaka, a możliwość jego przerwania następowała dopiero po ośmiu tygodniach.

Ustawodawca, dostrzegając potrzebę bardziej elastycznego i sprawiedliwego uregulowania tej kwestii, wprowadził nowe przepisy, które przyznają rodzicom wcześniaków prawo do tzw. uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, którego długość zależeć ma od indywidualnej sytuacji dziecka – uwzględniając m.in. tydzień ciąży, w którym nastąpił poród, masę urodzeniową noworodka oraz długość jego pobytu w szpitalu. Przewidziano szczególne rozwiązania dla trzech kategorii przypadków:

• dzieci urodzonych przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nieprzekraczającą 1000 g;
• dzieci urodzonych pomiędzy 28. a 37. tygodniem ciąży, których masa urodzeniowa przekracza 1000 g;
• dzieci urodzonych po ukończeniu 37. tygodnia ciąży, które po porodzie wymagają hospitalizacji przez co najmniej dwa dni (przy czym pierwszy dzień pobytu musi przypadać pomiędzy 5. a 28. dniem życia dziecka).

Co istotne, nowe uprawnienie nie dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy – obejmuje również osoby objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, np. prowadzące działalność gospodarczą, co znacząco poszerza zakres zastosowania nowelizacji i odpowiada na współczesne realia rynku pracy.

Przyjęte rozwiązania umożliwiają skorzystanie z dodatkowego urlopu również tym osobom, które w dniu wejścia ustawy w życie będą nadal przebywać na podstawowym urlopie macierzyńskim (lub na urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego), nawet jeśli dziecko urodziło się przed 19 marca 2025 r. Warunkiem jest jednak, aby w tym właśnie dniu urlop ten jeszcze trwał, a wniosek o jego wydłużenie został złożony najpóźniej w dniu jego zakończenia.

Nowelizacja Kodeksu pracy w zakresie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego dla matek dzieci urodzonych przedwcześnie stanowi przykład legislacji uwzględniającej nie tylko wymogi systemowe, ale również realne potrzeby społeczne i zdrowotne. Zmiany te odpowiadają na długo zgłaszane postulaty środowisk rodziców wcześniaków oraz organizacji pozarządowych, które wskazywały na dysfunkcyjność dotychczasowych rozwiązań i brak elastyczności systemu ubezpieczeń społecznych w przypadku sytuacji szczególnych.

Wprowadzenie mechanizmu dodatkowego urlopu, zależnego od stanu zdrowia dziecka i okoliczności jego urodzenia, należy ocenić jako krok w kierunku większej indywidualizacji prawa pracy i dostosowania go do zmieniających się warunków społeczno-demograficznych. Jednocześnie rozwiązania te wzmacniają ochronę praw rodziców i realizują konstytucyjną zasadę ochrony macierzyństwa, rodzicielstwa oraz dobra dziecka.

Warto podkreślić, że skuteczne wdrożenie nowych przepisów będzie wymagać odpowiedniej komunikacji społecznej, przeszkolenia pracowników ZUS oraz jasnych wytycznych interpretacyjnych, które pozwolą uniknąć wątpliwości w praktyce stosowania prawa. Kluczowe będzie również zapewnienie sprawnego trybu składania wniosków oraz dostępu do informacji dla wszystkich potencjalnych beneficjentów.

Autorki:

Marta Strzecha-Bociąga, radca prawny

Julia Michalczyk, asystentka prawna