Na horyzoncie rewolucja w przepisach prawa pracy

Już nie tylko umowa o pracę, ale także umowa zlecenie i działalność gospodarcza wliczą się do stażu pracy.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło projekt ustawy zmieniającej Kodeks pracy. Długo wyczekiwana nowelizacja istotnie zmodyfikuje zasady obliczania stażu pracy. O tym, czym jest staż pracy, i dlaczego z perspektywy pracownika ma kluczowe znaczenie, przeczytasz w niniejszym artykule.

Wyróżniamy dwa rodzaje stażu pracy – zakładowy i ogólny. Zakładowy staż pracy dotyczy okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Na jego podstawie ustalana jest m.in. długość okresu wypowiedzenia i wysokość odprawy. Natomiast ogólny staż pracy obejmuje okresy zatrudnienia u wszystkich pracodawców. Ten staż ma znaczenie w szczególności przy określaniu wymiaru urlopy wypoczynkowego.

W obecnym stanie prawnym nie ma jednolitych zasad ustalania stażu pracy. Brak jasnych wytycznych dotyczących tego, które okresy podlegają wliczeniu do stażu pracy powoduje, że większość pracodawców bierze pod uwagę tylko okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i stosunków służbowych. Prowadzi to do dyskryminacji osób, które przed nawiązaniem stosunku pracy wykonywały pracę na postawie innych stosunków prawnych (np. umowy zlecenia, kontraktu menadżerskiego) lub w innych formach (np. prowadząc działalność gospodarczą).

Staż pracy ma kluczowe znaczenie przy nabywaniu przez pracownika różnorakich uprawnień pracowniczych. Uprawnienia te, przysługują nie tylko na podstawie Kodeksu pracy, ale mogą wynikać także z układów i porozumień zbiorowych obowiązujących w danym zakładzie pracy. Posiadanie określonego stażu pracy warunkuje także możliwość objęcia niektórych stanowisk. Wymóg dotyczący odpowiednio długiego stażu pracy na danym stanowisku jest często spotykany np. przy zatrudnianiu kierowników samorządowych jednostek organizacyjnych, takich jak szkoły, czy muzea.

Projekt Ministerstwa zakłada wprowadzenie do Kodeksu pracy zamkniętego katalogu okresów podlegających uwzględnieniu przy ustalaniu stażu pracy. Do czasu zatrudnienia wliczane będą okresy:

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• prowadzenia działalności pozarolniczej (w tym indywidualnej działalności gospodarczej);
• pełnienia mandatu posła, posła do Parlamentu Europejskiego lub senatora;
• wykonywania odpłatnie pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego;
• odbywania służby zastępczej;
• wykonywania pracy z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych.

Co do zasady, wskazane wyżej okresy będą wliczane do okresu zatrudnienia pracownika tylko jeśli dana osoba podlegała ubezpieczeniom społecznym. Jednakże, projekt przewiduje, że przy ustalaniu stażu pracy uwzględniane będą niektóre okresy niepodlegania ubezpieczeniom społecznym. Tyczy się to okresów przewidzianych w przepisach szczególnych, które wiążą się z wykonywaniem pracy lub działalności co do zasady, stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych (np. wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów do ukończenia 26 lat). Co ważne, okresy te, będą wliczane zarówno do ogólnego, jak i zakładowego stażu pracy.

Wymienione okresy będą potwierdzane zaświadczeniem wydawanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku niepodlegania ubezpieczeniom społecznym w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające. Ciężar dowodu w tym postępowaniu spocznie na zainteresowanym.

Obecnie proponowane zmiany Kodeksu pracy znajdują się w fazie konsultacji społecznych. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów wyznaczono na trzeci kwartał 2024 roku. Nowelizacja ma wejść w życie 1 stycznia 2026 roku.

Autorki:

Karolina Odrobina, asystentka prawna

Katarzyna Hiller, radca prawny