Eco-trend czy obowiązek? Czy Polska jest gotowa na system kaucyjny?

W Polsce trwają intensywne przygotowania do wprowadzenia systemu kaucyjnego, który ma zostać uruchomiony 1 stycznia 2025 roku.

Polska odnotowuje postępy w dziedzinie recyklingu, jednak nadal pozostaje w tyle za czołowymi krajami Unii Europejskiej. Pomimo wzrostu poziomu recyklingu odpadów komunalnych do około 40%, kraj wciąż ma wiele do nadrobienia, zwłaszcza w porównaniu z państwami zachodnimi, takimi jak Niemcy czy Szwecja, które osiągają znacznie wyższe wskaźniki dzięki zaawansowanym systemom kaucyjnym i efektywnej polityce ekologicznej. W związku z tym pojawiają się obawy dotyczące możliwego opóźnienia we wdrożeniu podobnego systemu w Polsce. Marszałek zapowiedział jednak stanowczo, że opóźnienia nie będzie, co budzi nadzieje na szybką poprawę sytuacji i zbliżenie się do standardów zachodnich.

Koszty uruchomienia i funkcjonowania systemu

W związku z kosztami uruchomienia systemu, przewidziano obniżoną opłatę produktową w pierwszym roku jego funkcjonowania, aby zminimalizować obciążenia dla przedsiębiorców i konsumentów. W 2025 roku opłata produktowa wyniesie 0,10 zł za 1 kg, co ma umożliwić przedsiębiorcom przygotowanie się do nowych wymagań. Zakłada się jednak, że opłata ta będzie stopniowo wzrastać, osiągając poziom 1 zł w 2026 roku i 1,5 zł do 2027 roku. Ma to zapewnić skuteczne funkcjonowanie systemu oraz pokrycie kosztów jego wdrożenia i utrzymania. Co więcej, przedsiębiorcy, którzy nie przystąpią do żadnego z systemów kaucyjnych, będą zobowiązani do uiszczenia potrójnej stawki opłaty produktowej, co ma zachęcić do aktywnego uczestnictwa w systemie.

Ułatwienia dla przedsiębiorców i konsumentów

Aby wspierać przedsiębiorców i konsumentów we wdrażaniu systemu kaucyjnego, podmioty odpowiedzialne za zarządzanie rynkiem będą zobowiązane do zapewnienia co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbioru opakowań w każdej gminie. Zbiórka ręczna będzie dostępna dla opakowań uszkodzonych lub zanieczyszczonych, co ma na celu obniżenie kosztów automatyzacji oraz zwiększenie elastyczności procesu. Dodatkowo wszystkie sklepy, które oferują szklane butelki wielokrotnego użytku, bez względu na swoją wielkość, będą zobowiązane do ich przyjmowania.  Dzięki temu rozwiązaniu konsumenci zyskają łatwy dostęp do punktów zwrotu, a całość będzie działać sprawnie na wszystkich szczeblach handlu.

Kontrowersje wokół wyłączenia butelek szklanych zwrotnych z ustawy kaucyjnej

Jednym z bardziej dyskusyjnych zagadnień jest wyłączenie butelek szklanych zwrotnych z systemu kaucyjnego. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zdecydowało się jednak na podtrzymanie dotychczasowych systemów zbiórki takich butelek, aby zapewnić dostępność opakowań dla konsumentów i przedsiębiorców. W nowelizacji ustawy przewidziano, że jeśli do końca 2026 roku nie zostaną uzyskane odpowiednie zezwolenia, producenci napojów w opakowaniach szklanych wielokrotnego użytku będą zobowiązani do ich uzyskania, co zabezpieczy interesy wszystkich stron.

Zwolnienie kaucji z VAT

Kolejną istotną zmianą, którą proponuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska, jest zwolnienie kaucji z podatku VAT. Nowe przepisy zakładają, że VAT nie będzie naliczany na etapie dystrybucji produktu, co uprości procedury i zmniejszy koszty administracyjne. Dzięki temu zmniejszą się obciążenia finansowe zarówno dla przedsiębiorców, jak i konsumentów.

Uproszczenie umów z operatorami

Wdrożenie systemu kaucyjnego wiąże się także z uproszczeniem zasad współpracy między sklepami a operatorami. Sklepy nie będą musiały podpisywać umów z każdym operatorem z osobna – wystarczy, że nawiążą współpracę z co najmniej jednym. Taki krok zmniejszy obciążenia administracyjne, a także umożliwi szybsze wdrożenie systemu.

Kontrowersje z samorządami i obawy dotyczące podwyżek opłat za wywóz śmieci

Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce budzi kontrowersje, szczególnie wśród samorządów. Jednym z głównych powodów obaw jest potencjalny wpływ systemu na dochody gmin z tytułu selektywnej zbiórki odpadów. Samorządy obawiają się, że przeniesienie części odpadów opakowaniowych do systemu kaucyjnego może skutkować zmniejszeniem wpływów z opłat za śmieci, które są integralną częścią gminnych systemów gospodarki odpadami.

Warto zastanowić się nad tym, skąd wynikają te obawy. Często wskazywanym problemem jest monopolizacja rynku usług związanych z wywozem odpadów przez określone firmy. W wielu przypadkach w przetargach na odbiór i wywóz odpadów startuje tylko jedna firma, co daje jej znaczną elastyczność w ustalaniu cen. Brak konkurencji może prowadzić do wzrostu kosztów dla mieszkańców, co uzasadnia obawy o podwyżki.

Z drugiej strony, firmy zajmujące się wywozem odpadów powinny mieć mniej pracy, co teoretycznie mogłoby prowadzić do obniżenia kosztów. Skoro system kaucyjny zmniejszy ilość odpadów opakowaniowych trafiających do gminnych systemów zbiórki, firmy te będą miały mniej odpadów do neutralizacji. Mogłoby to wpłynąć na obniżenie kosztów operacyjnych, co z kolei mogłoby przełożyć się na niższe opłaty dla mieszkańców.

Dlaczego więc samorządy obawiają się podwyżek? Mogą istnieć inne czynniki wpływające na wzrost kosztów, mimo zmniejszenia ilości odpadów. Jednym z nich może być brak wystarczającej konkurencji na rynku wywozu odpadów, co pozwala firmom na swobodne kształtowanie cen. Co więcej, wprowadzenie nowego systemu może wiązać się z dodatkowymi kosztami administracyjnymi, związanymi z przystosowaniem infrastruktury i organizacją nowego modelu zbiórki odpadów, które mogłyby zostać przerzucone na mieszkańców.

Inicjatywy handlowe wspierające system kaucyjny

W kontekście rosnących wyzwań związanych z ochroną środowiska, wiele sieci handlowych już teraz wprowadza własne systemy kaucyjne. Na przykład Żabka wdrożyła butelkomaty i recyklomaty, umożliwiające zwrot butelek PET i puszek aluminiowych. W zamian za oddane opakowania klienci otrzymują kupony rabatowe, co zachęca do regularnych zwrotów. Kaufland korzysta z automatów przyjmujących butelki PET, szklane oraz puszki, oferując zwrot kaucji w formie bonów zakupowych. Podobne rozwiązania wdrażają inne sieci, takie jak Lidl, Biedronka, Carrefour czy Auchan. Klienci mogą wybierać między zwrotem kaucji w postaci bonów na zakupy lub gotówki, co zwiększa elastyczność systemu i dopasowuje go do indywidualnych potrzeb konsumentów. Wszystkie te działania mają na celu nie tylko ułatwienie zwrotu opakowań, ale także promowanie recyklingu i zrównoważonego rozwoju.

Polska znajduje się na drodze do wdrożenia pełnowymiarowego systemu kaucyjnego, który nie tylko uprości proces zwrotu opakowań, ale również przyczyni się do realizacji celów proekologicznych. Oczekuje się, że system ten wzmocni świadomość konsumentów, jednocześnie wspierając przedsiębiorców w ich działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Autorzy:

Aurelia Uszok, aplikantka radcowska

Dariusz Hura, radca prawny