Czy zwierzęta w Polsce to tylko rzeczy? Odkryj, co mówi prawo!

Zwierzęta odgrywają szczególną rolę w polskim systemie prawnym, który stara się uwzględniać ich unikalny status jako istot żyjących, zdolnych do odczuwania bólu i cierpienia. Niemniej jednak, mimo uznania ich za istoty żyjące, polskie prawo cywilne w pewnych sytuacjach traktuje zwierzęta analogicznie do rzeczy. Ta dualność prawna rodzi szereg pytań dotyczących statusu zwierząt i ich traktowania w różnych zdarzeniach prawnych.

W przeszłości zwierzęta były traktowane wyłącznie jako przedmioty o wartości użytkowej. W systemach prawnych epok średniowiecza i nowożytnej, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach, zwierzęta postrzegano głównie jako narzędzia pracy, środki transportu czy źródło pożywienia. Prawo regulowało kwestie własności, użytkowania i obrotu nimi w sposób analogiczny do rzeczy nieożywionych. Jednak rozwój myśli humanitarnej i rosnąca świadomość społeczna doprowadziły do zmiany tego podejścia. Przełomowym momentem w Polsce było uchwalenie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, która w art. 1 ust. 1 uznała, że zwierzęta nie są rzeczami, lecz istotami żyjącymi, zdolnymi do odczuwania bólu i cierpienia. Mimo tego, prawo cywilne nadal stosuje przepisy dotyczące rzeczy do zwierząt w zakresie nieuregulowanym odrębnie przez przepisy dotyczące ochrony zwierząt.

Definicja legalna zwierzęcia

W polskim systemie prawnym zwierzęta są uznawane za istoty żyjące, zdolne do odczuwania bólu i cierpienia, co wynika z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Przepis ten odróżnia zwierzęta od rzeczy nieożywionych, nadając im odrębny status prawny. Jednakże, w polskim prawodawstwie brak jest jednoznacznej, legalnej definicji zwierzęcia, szczególnie w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt, w sytuacjach, gdy przepisy szczególne dotyczące ochrony zwierząt nie regulują danej kwestii, do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące rzeczy. W praktyce oznacza to, że mimo uznania zwierząt za istoty czujące, mogą one być w pewnych sytuacjach prawnych traktowane na zasadach analogicznych do rzeczy. Taka regulacja wywołuje określone konsekwencje prawne, zwłaszcza w zakresie odpowiedzialności cywilnoprawnej, na przykład w kontekście szkód wyrządzonych przez zwierzęta. Brak jednoznacznej i kompleksowej definicji legalnej zwierzęcia w Kodeksie cywilnym prowadzi do powstania luk prawnych, które mogą być wypełniane przez interpretacje sądowe lub przyszłe zmiany legislacyjne.

Zwierzęta jako rzeczy w prawie cywilnym

Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt, przepisy prawa cywilnego dotyczące rzeczy stosuje się do zwierząt w przypadkach, gdy przepisy dotyczące ochrony zwierząt nie regulują danej kwestii. Oznacza to, że zwierzęta mogą być przedmiotem takich czynności prawnych jak sprzedaż, darowizna, zastaw, czy wniesienie do spółki jako aport.

Zwierzęta jako przedmiot darowizny

Darowizna jest jedną z umów, która może dotyczyć zwierząt. Zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego, darowizna to umowa, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Chociaż zwierzęta są uznawane za istoty żyjące, mogą być przedmiotem darowizny tak jak rzeczy.

W polskim prawie cywilnym, darowizna, w tym darowizna zwierzęcia jest umową, która wymaga wyraźnej zgody zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego. Bez tej zgody, nie można mówić o skutecznym przeniesieniu własności. W praktyce oznacza to, że obdarowany musi być świadomy odpowiedzialności, jaka wiąże się z przyjęciem zwierzęcia. Zgoda musi być świadoma, a decyzja o przyjęciu zwierzęcia – odpowiedzialna, aby uniknąć sytuacji, w której zwierzę zostaje porzucone lub zaniedbane z powodu braku gotowości do opieki.

Szczególną uwagę należy zwrócić na przypadki, gdy zwierzę zostaje przekazane jako niespodzianka. W takich sytuacjach brak uprzedniej zgody obdarowanego może prowadzić do konfliktów prawnych, a także do naruszenia dobrostanu zwierzęcia. Warto podkreślić, że zgodnie z art. 897 Kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę, jeśli obdarowany wykazuje rażącą niewdzięczność, co w kontekście zwierząt mogłoby obejmować przypadki ich zaniedbania lub złego traktowania.

Zwierzęta a bezpodstawne wzbogacenie

Zwierzęta mogą również być przedmiotem bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 405 Kodeksu cywilnego, bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce, gdy jedna osoba uzyskuje korzyść majątkową kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. W kontekście zwierząt sytuacja ta może wystąpić, gdy osoba trzecia nieuprawnienie korzysta ze zwierzęcia należącego do innej osoby, np. wykorzystując je do pracy lub pobierając jego pożytki.

W takim przypadku właściciel zwierzęcia ma prawo do zwrotu uzyskanej korzyści. Jeśli zwrot w naturze nie jest możliwy, np. w przypadku uboju zwierzęcia lub wykorzystania jego produktów, właściciel ma prawo do rekompensaty pieniężnej.

Z punktu widzenia prawa cywilnego, specyficzne zasady dotyczące rozliczenia nakładów na zwierzęta jako przedmioty bezpodstawnego wzbogacenia również wymagają uwagi. Zgodnie z art. 408 Kodeksu cywilnego, osoba zobowiązana do zwrotu korzyści może żądać zwrotu koniecznych nakładów, o ile nie zostały one pokryte przez uzyskane korzyści. Przykładem może być sytuacja, w której osoba bezpodstawnie wzbogacona poniosła koszty związane z utrzymaniem zwierzęcia (np. pożywienie, opieka weterynaryjna), które muszą zostać rozliczone przy zwrocie zwierzęcia lub jego wartości.

Nakłady niekonieczne, które zwiększyły wartość zwierzęcia, mogą również podlegać zwrotowi, jeśli obdarowany zdecyduje się je zatrzymać. Mogą to być na przykład dodatkowe wydatki na poprawę wyglądu zwierzęcia lub jego dobrostanu, które nie były konieczne do jego utrzymania, ale zwiększyły jego wartość.

Zwierzęta jako aport do spółki

Zwierzęta mogą być wniesione do spółki jako aport. Zgodnie z polskim prawem handlowym, aportem do spółki może być każda rzecz lub prawo, które ma wartość majątkową. W tym znaczeniu zwierzęta, traktowane jak rzeczy, mogą stanowić wkład do spółki, co jest szczególnie istotne w działalności gospodarczej, np. w hodowli lub wyścigach. Wniesienie zwierzęcia jako aportu wymaga uwzględnienia jego wartości, kosztów utrzymania oraz potencjalnych zmian wartości w zależności od jego stanu zdrowia czy wieku.

Status zwierząt w innych krajach

W niektórych krajach status zwierząt jest bardziej zaawansowany niż w Polsce, a zwierzęta są traktowane nie tylko jako istoty żyjące, ale wręcz zbliżone do człowieka w sensie prawnym. Przykładowo, w Niemczech, zgodnie z § 90a niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB), zwierzęta nie są rzeczami. Chociaż do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy, w przypadku konfliktu interesów związanych z dobrostanem zwierząt, przepisy te ustępują. W Austrii i Szwajcarii obowiązują podobne regulacje, które również uznają zwierzęta za odrębne kategorie prawne.

W Hiszpanii, w 2022 roku wprowadzono zmiany w kodeksie cywilnym, które również uznają, że zwierzęta nie są rzeczami, a istotami żyjącymi, zdolnymi do odczuwania emocji. Zmiany te mają na celu lepszą ochronę zwierząt, zarówno w kontekście ich traktowania przez właścicieli, jak i w procesach sądowych dotyczących ich praw i dobrostanu.

Podsumowanie

Obowiązujące w Polsce przepisy prawne nadal traktują zwierzęta w sposób dualistyczny, uznając je zarówno za istoty żyjące, jak i, w pewnych okolicznościach, za rzeczy. Brak jednoznacznej definicji zwierzęcia w Kodeksie cywilnym prowadzi do stosowania przepisów dotyczących rzeczy, co budzi poważne wątpliwości prawne i etyczne. Istnieje pilna potrzeba przemyślenia i znowelizowania tych regulacji, aby jednoznacznie uznać specyficzny status zwierząt jako istot żyjących. Inspiracją mogą być rozwiązania prawne z innych krajów, które skuteczniej chronią prawa zwierząt, traktując je jako odrębne podmioty prawne. To dobry moment na ujednolicenie polskiego prawa w tym zakresie.

Autorzy:

Aurelia Uszok, aplikantka radcowska

Michał Korszla, adwokat