Czy Prezydent ma znaczenie? Rola Prezydenta w systemie politycznym RP

W związku ze zbliżającym się zaprzysiężeniem nowego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, które – zgodnie z decyzją Marszałka Sejmu – odbędzie się w dniu 6 sierpnia 2025 r., warto przypomnieć, jakie kompetencje przysługują Głowie Państwa oraz jaki wpływ może ona wywierać na kształtowanie polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Prezydent jako głowa państwa – symbol i gwarant ciągłości władzy

Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Choć jego rola ma przede wszystkim charakter arbitra i gwaranta, nie można sprowadzać jej wyłącznie do funkcji reprezentacyjnych. Prezydent dysponuje bowiem realnymi instrumentami wpływu na politykę, zarówno wewnętrzną, jak i zagraniczną.

Silny mandat demokratyczny

Prezydent wybierany jest w powszechnych, równych i bezpośrednich wyborach, w głosowaniu tajnym, na pięcioletnią kadencję. Funkcję tę można sprawować najwyżej przez dwie kolejne kadencje, co stanowi mechanizm równoważący potrzebę stabilności z zasadą ograniczenia nadmiernej koncentracji władzy w rękach jednej osoby.

W polskim systemie politycznym Prezydent jest jedynym organem władzy wykonawczej posiadającym tak silny, bezpośredni mandat demokratyczny. Rząd – mimo że na co dzień kieruje administracją państwową – nie jest wybierany w głosowaniu powszechnym, lecz wyłaniany przez większość parlamentarną. Prezydent natomiast pochodzi z bezpośredniego wyboru obywateli, co wzmacnia jego pozycję jako arbitra i reprezentanta całego narodu, a nie jedynie większości parlamentarnej.

Taki mandat sprawia, że Prezydent może być postrzegany jako strażnik interesu ogólnonarodowego, a w sytuacjach konfliktów politycznych – jako moderator życia publicznego. Bezpośrednia legitymacja społeczna wzmacnia także jego rolę w polityce zagranicznej, pozwalając mu skutecznie reprezentować państwo na arenie międzynarodowej.

Kluczowe prerogatywy Prezydenta

Do najistotniejszych kompetencji Prezydenta RP należą:

• prawo inicjatywy ustawodawczej,
• podpisywanie ustaw; Prezydent może je także zawetować (weto można odrzucić większością 3/5 głosów Sejmu) lub skierować do Trybunału Konstytucyjnego,
• powoływanie Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów,
• ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, a także mianowanie
  i odwoływanie ambasadorów,
• powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa,
• powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,
• stosowanie prawa łaski,
• przewodniczenie Radzie Gabinetowej,
• skrócenie kadencji Sejmu w sytuacjach określonych w Konstytucji, np. nie uchwalenie budżetu,
• w sytuacjach nadzwyczajnych – wprowadzanie stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.

Rola Prezydenta w zarządzaniu państwem

Choć Prezydent RP ma istotne uprawnienia, to pamiętać należy, że w codziennym zarządzaniu państwem kluczową rolę odgrywa Rada Ministrów, która ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. W praktyce Prezydent jest więc bardziej arbitrem i moderatorem procesów politycznych, a jego skuteczność w dużej mierze zależy od współpracy z rządem i parlamentem.

Przykładem realnego wpływu Prezydenta jest prawo weta, które może wstrzymać wejście w życie kontrowersyjnych ustaw. Prezydent ma także możliwość kierowania ustaw do Trybunału Konstytucyjnego, co może znacząco wpłynąć na kształtowanie porządku prawnego. W ostatnich miesiącach można było zaobserwować, że uprawnienia Prezydenta odgrywają szczególną rolę w sytuacji, gdy żadna ze stron politycznego sporu nie dysponuje stabilną większością parlamentarną.

Rola Prezydenta w sytuacjach kryzysowych

W momentach zagrożenia państwa rola Prezydenta zyskuje szczególne znaczenie. Jako najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych RP może podejmować szybkie decyzje dotyczące obronności i bezpieczeństwa narodowego, współpracując z rządem i dowództwem wojskowym.

Od wybuchu wojny w Ukrainie często dochodziło do zwoływania posiedzeń Rady Bezpieczeństwa Narodowego, w skład której wchodzą m.in. Prezes Rady Ministrów, Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Minister Spraw Zx`agranicznych oraz liderzy ugrupowań politycznych posiadających reprezentację parlamentarną. Rada ta stanowi istotne forum konsultacji w sprawach strategicznych dla państwa.

W sytuacjach wymagających pilnych działań Prezydent może również zwołać Radę Gabinetową, którą tworzy Rada Ministrów w sprawach o wyjątkowej wadze dla państwa (art. 141 Konstytucji RP). Ma ona charakter doradczy i konsultacyjny – nie podejmuje decyzji należących do kompetencji rządu, lecz umożliwia wymianę informacji i stanowisk pomiędzy Głową Państwa a członkami Rady Ministrów.

Czy Prezydent ma realne znaczenie?

Zdecydowanie tak. Choć Prezydent w polskim systemie nie posiada tak rozbudowanych kompetencji jak głowy państw w systemach prezydenckich (np. w Stanach Zjednoczonych), jego rola jest istotna dla zachowania równowagi pomiędzy sprawującymi władzę, ochrony Konstytucji, a także w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państwa.

Prezydent jest również ważnym symbolem państwowości, który może wpływać na debatę publiczną, inicjować zmiany legislacyjne i być głosem narodu w sprawach o fundamentalnym znaczeniu.

Dlatego zaprzysiężenie nowego Prezydenta będzie nie tylko uroczystym początkiem kadencji, lecz także momentem, w którym prezydent-elekt Karol Nawrocki obejmie najwyższy urząd w państwie i uzyska prerogatywy, dzięki którym będzie miał realny wpływ na politykę zarówno wewnętrzną, jak i międzynarodową.

Autorzy:

Filip Sadowski, asystent prawny

Marta Strzecha-Bociąga, radca prawny