Odsetki za opóźnienie, czyli jak zdyscyplinować nierzetelnego kontrahenta

Niepisaną, ale powszechnie stosowaną przez przedsiębiorców zasadą jest nienaliczanie swoim partnerom handlowym odsetek za opóźnienie w spłacie zobowiązania. Przedsiębiorcy z poszanowaniem podchodzą do stosunków handlowych łączących ich z kontrahentami i niejednokrotnie, nie chcąc psuć relacji biznesowych, nie naliczają odsetek za zwłokę w płatności faktur.

Nierzetelność nie popłaca

Pandemia Covid-19 i wojna w Ukrainie i wywołany tymi wydarzeniami światowy kryzys zmienił reguły. Rosnąca inflacja, problemy z podażą niezbędnych produktów, opóźnienia w łańcuchach dostaw powodują, że przedsiębiorcy muszą zmagać się z ogromnymi i stale wzrastającymi kosztami. Wynikiem tego jest konieczność „zaciśnięcia pasa”, ograniczania zbędnych kosztów oraz zwiększania kontroli nad windykowaniem płatności od partnerów handlowych. Sposobem na zdyscyplinowanie nierzetelnych kontrahentów może być właśnie rozpoczęcie naliczanie odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Możliwość ta została uregulowana w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 893).

Możliwość naliczenia odsetek stanowi uprawnienie przedsiębiorcy, a nie jego obowiązek. Z tego powodu wykształcił się zwyczaj, zgodnie z którym stali partnerzy biznesowi nie naliczają między sobą odsetek za zwłokę. Wielu wykorzystuje tę zasadę dla własnych korzyści, robiąc ze swoich kontrahentów instytucje darmowego kredytowania. Z premedytacją nie płacą swoich należności lub zaciągają zbyt duże zobowiązania, bo wiedzą, że nie poniosą żadnych kosztów w związku z korzystaniem z kapitału swojego kontrahenta. Najczęstszym posunięciem jest zwlekanie z zapłatą za już wykonane usługi lub za dostarczony towar.

Kiedy można żądać zapłaty odsetek?

Przedsiębiorcy nie zawsze mogą żądać od swojego kontrahenta zapłaty odsetek za opóźnienie w transakcji handlowej. Konieczne jest spełnienie kilku warunków:

a)     dłużnikiem nie jest podmiot publiczny;

b)    wierzyciel spełnił swoje świadczenie;

c)     termin zapłaty określony w umowie nie przekracza 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustaliły inaczej i pod warunkiem, że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela;

d)    termin zapłaty określony w umowie nie przekracza 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, jeżeli dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca;

e)     wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

Przedsiębiorcy, który spełnił powyższe warunki, przysługują, bez uprzedniego wezwania dłużnika, odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. Okres, za który należą się odsetki, liczony jest od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty.

Ustawa nie określać wysokości odsetek ustawowych, a ich zmienność jest uwarunkowana zmianami stopy referencyjnej ustalanej przez Narodowy Bank Polski.

Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych stosuje się stopę obowiązującą w dniu:

1)    1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;

2)    1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Aktualna wysokość odsetek ustawowych w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny niebędący podmiotem leczniczym, wynosi (stan na dzień 10 listopada 2022 r.) 16% w stosunku rocznym.

Odsetki w razie braku zastrzeżenia terminu zapłaty

Przedsiębiorca, który nie ustalił w umowie z kontrahentem konkretnego terminu zapłaty, nie jest pozbawiony możliwości żądania odsetek. W takim wypadku odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych przysługują po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia przez przedsiębiorcę–wierzyciela świadczenia aż do dnia zapłaty. Co istotne, przedsiębiorca nabywa prawo do naliczenia odsetek na mocy ustawy, nie jest konieczne uprzednie wezwanie dłużnika do zapłaty.

W przypadku, w którym strony przewidziały w umowie zbadanie towaru lub usługi celem potwierdzenia ich zgodności z umową, upływ 30 dni liczony jest od dnia zakończenia badania.

Czy można żądać odsetek przed terminem wymagalności?

Odsetek za opóźnienie w transakcji handlowej przed terminem wymagalności roszczenia o zapłatę może żądać przedsiębiorca, który nie jest dużym przedsiębiorcą. Całkowicie wyłączone spod tej regulacji są również podmioty publiczne będące podmiotami leczniczymi.

Możliwość naliczania odsetek przed terminem wymagalności znajdzie zastosowanie tylko w przypadku transakcji handlowych, w których przewidziany został termin zapłaty dłuższy niż 30 dni. W takiej sytuacji przedsiębiorca–wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, które potwierdzają dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. W tym wypadku również do powstania uprawnienia przedsiębiorcy – wierzyciela nie jest konieczne uprzednie wezwanie dłużnika, wierzytelność powstaje z mocy prawa.

Przedsiębiorco, korzystaj ze swojego uprawnienia

Regulacja mająca na celu przeciwdziałać nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych dosyć szeroko zabezpiecza przedsiębiorców przed nieterminowymi partnerami. Biorąc pod uwagę aktualną sytuację gospodarczą i bardzo wysokie stopy procentowe, warto rozważyć możliwość skorzystania z ustawowych uprawnień. Widmo dodatkowych i wysokich kwot odsetek niewątpliwie zmobilizuje dłużników do terminowego regulowania swoich zobowiązań, co z kolei wpłynie pozytywnie na sytuację finansową wielu podmiotów gospodarczych.