Konfuzja i jej skutki w prawie prywatnym

W prawie, konfuzja oznacza, że jedna osoba staje się podmiotem praw i obowiązków w ramach tego samego stosunku prawnego. Ma to doniosłe skutkiw prawie cywilnym i prawie spółek handlowych. Co prawda termin „konfuzja” nie został zdefiniowany w przepisach, ale jego rozumienie zostało wypracowane przed orzecznictwo i doktrynę.

W prawie zobowiązań konfuzja oznacza zejście się w jednej osobie wierzytelności i długu. Powoduje to wygaśnięcie zobowiązania, ale bez jego wykonania, co stanowi wyjątek od zasady, że dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią. Stosunek zobowiązaniowy opiera się na tym, że obowiązkowi prawnemu, który ciąży na jednej stronie, odpowiada uprawnienie drugiej strony. W konsekwencji, uprawnienie i obowiązek muszą przysługiwać dwóm różnym podmiotom. Może jednak dojść do sytuacji, kiedy wskutek zdarzenia prawnego dochodzi do koncentracji długu i wierzytelności w jednym podmiocie, przez co zobowiązanie wygasa. Można to zobrazować następującą sytuacją: osoba A pożycza osobie B kwotę 1000 złotych. Osoba A traci jednak zainteresowanie tą relacją i sprzedaje swoją wierzytelność osobie C. Osoba C stwierdza, że dysponuje dużym pakietem wierzytelności i sprzedaje je nabywcy, którym jest osoba B. W skład pakietu wchodzi także wierzytelność ze stosunku pożyczki. Oznacza to, że osoba B nabyła prawa wierzyciela wobec samej siebie, jako dłużnika z umowy pożyczki. Zobowiązanie wygasa na skutek konfuzji.

Innym przykładem, występującym w prawie rzeczowym, jest następująca sytuacja: spółka najmuje powierzchnię biurową w budynku. Następnie, kupuje ten budynek, stając się jego właścicielem. Dochodzi do konfuzji, ponieważ spółka nie może być sama wobec siebie wynajmującym i najemcą. W efekcie, stosunek najmu wygasa, a prawnie obowiązuje stan o „silniejszym” skutku, czyli prawo własności.

Konfuzja występuje także w prawie spółek handlowych. Członek zarządu spółki z o.o., może być wierzycielem tej spółki, między innymi jeśli udzieli jej pożyczki. Ta sama spółka może nie uregulować swoich zobowiązań wobec wierzycieli, a egzekucja wszczęta wobec niej okazuje się bezskuteczna. Wówczas, zgodnie art. 299 k.s.h., powstaje solidarna odpowiedzialność członków zarządu. Okazuje się wówczas, że członek zarządu, będący wierzycielem, staje się jednocześnie podmiotem solidarnie odpowiedzialnym za spełnienie zobowiązania. Dochodzi wówczas do konfuzji i roszczenie członka zarządu wygasa, ponieważ ten sam członek zarządu jest zobowiązany do spełnienia tego roszczenia na podstawie art. 299 k.s.h. Wówczas, członek zarządu posiada roszczenie wobec innych członków zarządu na zasadzie regresu, ponieważ wszyscy byli zobowiązani do spełnienia świadczenia solidarnie. Zastosowanie znajdzie art. 376 k.c. Szczegółowe rozważania prawne w tym zakresie przedstawił Sąd Najwyższy w uchwale wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP 75/07.

W postępowaniu cywilnym konfuzja może przyjąć formę zarzutu przeciwko wytoczonemu roszczeniu, roszczeniu wzajemnemu lub zarzutom pozwanego. Każda ze stron może powołać się na wygaśnięcie określonego zobowiązania na skutek konfuzji, w zależności od indywidualnej sytuacji procesowej, będącej skutkiem działania prawa materialnego. Skuteczne podniesienie zarzutu konfuzji wywołuje bardzo daleko idące skutki procesowe, ponieważ niweczy roszczenie lub zarzut, podniesiony przeciwko roszczeniu (np. potrącenie). W konsekwencji, może to przyczynić się do oddalenia powództwa w całości lub części (konfuzja jako zarzut pozwanego) albo odwrotnie, do uznania powództwa przez sąd (jeśli zarzutem konfuzji powód niweczy obronę pozwanego).

Przedstawione przykłady nie opisują wszystkich okoliczności wystąpienia konfuzji i jej skutków. Warto wiedzieć, że jest to instytucja o doniosłym znaczeniu praktycznym i świadomość jej istnienia jest pożyteczna w przypadku dokonywania wszelkich czynności prawnych w obrocie gospodarczym.

Natalia Cierpiał

Adam Madejski, radca prawny