Przedawnienie zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką

Od kilku lat w Ordynacji podatkowej funkcjonuje problematyczny dla podatników art. 70 § 8, który mówi, że „nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Treść powołanego przepisu jest powieleniem art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. (uzupełnionym o zastaw skarbowy).

Oczywiście nie byłoby w tym nic frapującego gdyby nie fakt, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 roku, sygn. SK 40/12, orzeczono, iż art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu do 31 grudnia 2002 r. (a zatem mówiący o nieprzedawnianiu się zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powołanego wyroku wskazywał m.in., iż nie ma powodu by akurat to właściciele nieruchomości mieli dożywotnio odpowiadać za należności podatkowe, ponieważ brak jest wartości konstytucyjnych przemawiających za bardziej rygorystycznym traktowaniem podatników posiadających nieruchomości.

W momencie wyrokowania Trybunał formalnie stwierdzał niekonstytucyjność przepisu art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, który utracił swoją moc jeszcze z końcem 2002 roku. Tym niemniej Trybunał Konstytucyjny nie omieszkał zaakcentować, iż zawarta w art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej norma prawna, w momencie orzekania została powtórzona i rozszerzona (o zastaw skarbowy) w art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził w powołanym wyroku, że uznanie za niekonstytucyjny art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej odnosi się również do brzmienia obowiązującego w chwili orzekania art. 70 § 8, a rozstrzygniecie w tym zakresie nie mogło być zawarte w sentencji wyroku jedynie ze względu na związanie Trybunału granicami zaskarżenia wskazanymi w skardze konstytucyjnej.

Od momentu publikacji przywołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, sądy administracyjne powszechnie przyjmują tzw. wtórną niekonstytucyjność art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej i argumentują, że oczywista niezgodność przepisu z Konstytucją, wynikająca z uprzedniego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stanowi wystarczające uzasadnienie do odmowy przez sąd zastosowania takiego przepisu ustawy. Tym samym sądy przesądzają, że zobowiązania podatkowe, również te zabezpieczone hipoteką, ulegają przedawnieniu na zasadach ogólnych, czyli zgodnie z art. 70 § 1 i § 1a Ordynacji podatkowej.

Taki kierunek orzeczniczy jest niestety konsekwentnie pomijany przez organy podatkowe, które zajmują stanowisko odmienne, zgodnie z którym art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej formalnie nie był przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego, Trybunał nie orzekł o jego niekonstytucyjności, a co za tym idzie przepis ten nadal pozostaje w obrocie prawnym i jest wiążący.

Jeżeli w oparciu o takie stanowisko organ podejmuje egzekucję przedawnionych zobowiązań podatkowych z nieruchomości, podatnik ma możliwość w toku postępowania egzekucyjnego wnioskować o jego umorzenie, a wobec spodziewanej odmowy organu, wystąpić ze stosownym środkiem zaskarżenia do sądu administracyjnego. W takiej sytuacji sądy administracyjne podzielają stanowisko podatników o niekonstytucyjności art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej i przyjmują przedawnienie zobowiązań podatkowych na zasadach ogólnych, tj. zgodnie z art. 70 § 1 i § 1a Ordynacji podatkowej.

Zdarzają się jednak i takie sytuacje, gdy organ podatkowy świadomy sytuacji prawnej oraz ugruntowanej linii orzeczniczej, zachowuje się zupełnie biernie, tj. nie wszczyna egzekucji administracyjnej, jak również odmawia podatnikowi wydania zaświadczenia – zgody na wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. Wówczas podatnikowi chcącemu uregulować stan prawny swojej nieruchomości pozostaje droga powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Trwający od kilku lat chaos prawny wokół art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, nie spotkał się dotychczas z reakcją ustawodawcy, skutkującą uchyleniem niekonstytucyjnego przepisu. Tymczasem jak pokazują doświadczenia naszej kancelarii, sprawy przedawnionych zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką systematycznie się pojawiają. Sytuację może rozwiązać kolejne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, tym razem dotyczące już formalnie art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, które zainicjował w 2016 roku Rzecznik Praw Obywatelskich. Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich nadal oczekuje na rozpoznanie Trybunału.

adwokat Michał Korszla