Aktualności

Unia Europejska wyznacza kierunek regulacji sztucznej inteligencji

Pandemia COVID-19 przyćmiła istotne wydarzenie, jakim była publikacja „Białej Księgi w sprawie sztucznej inteligencji” przez Komisję Europejską[1] Priorytety UE stawiają na odpowiedzialne wdrożenie prawodawstwa, wyróżniając ochronę danych osobowych, brak dyskryminacji, należyte uregulowanie kwestii odpowiedzialności oraz przewodnią i nadzorczą rolę człowieka. „The future is now, old man” – to zdanie zdaje się być bliższe naszych wyobrażeń o zrobotyzowanej przyszłości niż nigdy wcześniej.

Warto także zaznaczyć, że Unia Europejska uczestniczy w rywalizacji konstruktorów komputerów kwantowych, choć zamiast licytować się o najwyższą moc obliczeniową, stawia rozproszony system mniejszych jednostek.[2]

Wydaniu „Białej Księgi…” towarzyszy sprawozdanie Komisji dla PE, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.[3] O wnioskach wynikających z tego sprawozdania piszę w poniższym artykule.

UNIA EUROPEJSKA U PROGU NOWEJ RZECZYWISTOŚCI

– KIERUNEK REGULACJI W SPRAWIE SZTUCZNEJ INTELIGENCJI, INTERNETU RZECZY I ROBOTYKI

Internet pozwolił na rozprzestrzenienie się wiedzy na niespotykaną skalę. Rozwiązania nazywane sztuczną inteligencją (Artificial Intelligence – AI) oraz Internetem rzeczy (Internet of things – IoT) są niejako pokłosiem obecności globalnej sieci w każdym niemal zakątku cywilizacji. Nie ustają dążenia do automatyzacji i cyfryzacji życia codziennego, które mają się przełożyć się na ułatwienie funkcjonowania społeczeństwa jako całości. Służba zdrowia, transport publiczny, administracja publiczna czy edukacja, to obszary, w których wdrożenie i rozwój AI oraz IoT może przynieść największe korzyści dla największej liczby ludności. Jednakże, trzeba pamiętać, że niesie to za sobą istotne zagrożenia, których rozpoznanie i analiza pozwolą nie tylko należycie uregulować ramy prawne dla AI i IoT, ale także zapewnić ich płynne dostosowywanie do dynamicznie zmieniających się warunków.

Zarówno „Biała księga w sprawie sztucznej inteligencji” (Biała Księga) jak i „Sprawozdanie KE dla PE, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego” (Sprawozdanie) wyznaczają ogólne kierunki, jakie towarzyszyć mają Unii Europejskiej przy tworzeniu regulacji prawnych obejmujących AI oraz IoT.

  1. Czym jest AI oraz IoT?

Na potrzeby omawianych dokumentów przyjęto następującą definicję AI: Termin sztuczna inteligencja odnosi się do systemów, które wykazują inteligentne zachowanie dzięki analizie otoczenia i podejmowaniu działań –do pewnego stopnia autonomicznie –w celu osiągnięcia konkretnych celów. Systemy SI mogą być oparte na oprogramowaniu, działając w świecie wirtualnym (np. asystenci głosowi, oprogramowanie do analizy obrazu, wyszukiwarki, systemy rozpoznawania mowy i twarzy), lub mogą być wbudowane w urządzenia (np. zaawansowane roboty, samochody autonomiczne, drony lub aplikacje Internetu rzeczy)”. Równie dobrze można jednak powiedzieć, że chodzi o zdolność maszyny do naśladowania lub imitowania ludzkiej inteligencji.

Z kolei jako IoT uznaje się: Globalną infrastrukturę dla społeczeństwa informacyjnego, umożliwiająca zaawansowane usługi poprzez połączenie (fizycznych i wirtualnych) rzeczy w oparciu o istniejące i rozwijające się interoperacyjne technologie informacyjne i komunikacyjne.

AI oraz IoT sprzyjają dynamicznemu rozwojowi gospodarki. Automatyzacja i robotyzacja wszelkich procesów wytwórstwa, produkcji, dystrybucji i sprzedaży dotyczy niemal każdej branży, ograniczając koszty i oszczędzając czas. Unia Europejska stara się wykonać manewr wyprzedzający i stworzyć ramy prawne dla środowiska nowych technologii w każdym kraju członkowskim. Z punktu widzenia struktury Unii oraz relacji gospodarczych w niej funkcjonujących, jest to zabieg niezbędny. Uwzględniając chociażby projekt „Horyzont Europa”, którego celem jest znaczne pobudzenie sektora B+R+I w krajach członkowskich, ujednolicenie przepisów powinno umożliwić płynny rozwój.

  1. Pomysły na bezpieczeństwo i odpowiedzialność.

Głównym założeniem Białej Księgi oraz Sprawozdania jest takie zakreślenie ram prawnych, aby wprowadzany do obrotu produkt był bezpieczny dla użytkowników. Chodzi nie tylko o kwestie zdrowotne, ale także ochrony środowiska. Celem jest normalizacja europejska, która zapewniać ma jednolite standardy dla wszystkich produktów, jakie mają być wprowadzone na rynek unijny.

AI znajduje powszechne zastosowanie w wielu programach i aplikacjach, przetwarzając niezliczone ilości publicznie dostępnych danych. Zastosowane algorytmy „uczą się” poprawiać i korygować błędy, aby wypełniać wyznaczone zadanie jeszcze dokładniej i jeszcze szybciej. To właśnie dzięki sztucznej inteligencji widzimy reklamy konkretnego produktu w swoim telefonie, a o który jeszcze kilka minut wcześniej pytaliśmy w przeglądarce komputera. Oczywistym jest, że tworzy to szereg zagrożeń, przede wszystkim w zakresie ochrony danych osobowych, prawa do prywatności czy – wśród przedsiębiorców – prawa konkurencji.

Założenia Sprawozdania zwracają uwagę na następujące aspekty:

  1. pojęcie bezpieczeństwa w obowiązujących przepisach unijnych obejmuje z reguły również ochronę konsumentów i użytkowników, co stanowi dobry grunt pod ewentualne przyszłe próby ujednolicenia przepisów dotyczących ochrony użytkowników oraz zwiększa pewność prawa,
  2. obecnie obowiązującą procedurę oceny ryzyka produktu można uzupełnić o konieczność dodatkowej oceny, jeśli produkt w czasie cyklu użytkowania jest modyfikowany, np. wzbogacony o nowe funkcje w związku z aktualizacją oprogramowania. W parze z takimi przepisami powinni iść regulacje dotyczące odpowiednich ostrzeżeń dla użytkowników,
  3. uwzględniając nadrzędną zasadę nadzoru człowieka nad AI, produkty ją wykorzystujące powinny mieć odpowiednie zabezpieczenia i narzędzia do zarządzania ryzykiem w cyklu życia produktu,
  4. w przypadku robotów humanoidalnych opartych na AI należy rozważyć wprowadzenie jednoznacznego obowiązku uwzględniania szkód niematerialnych, jakie mogą zostać wyrządzone przez produkty, w szczególności wśród użytkowników podatnych na zagrożenia,
  5. obecnie obowiązujące regulacje nie odnoszą się wprost do algorytmów, dlatego należy rozważyć wprowadzenie w tym zakresie przejrzystych procedur dotyczących odpowiedzialności i nadzoru nad rezultatami ich wykorzystywania,
  6. obowiązująca zasada odpowiedzialności producenta za produkt wprowadzany do obrotu może okazać się nieaktualna w przypadkach, w których od koncepcji do końca cyklu życia produktu dojdzie do wielokrotnej zmiany podmiotów odpowiedzialnych za działanie tego produktu. Należy zatem rozważyć, aby podmioty w łańcuchu przekazywały kolejnym podmiotom niezbędne informacje i środki dla utrzymania niezbędnego poziomu bezpieczeństwa, a także przekazania odpowiedzialności za produkt.

Odpowiedzialność producenta opiera się na zasadzie ryzyka, co wynika z dyrektywy w sprawie odpowiedzialności za produkty (dyrektywa 85/374/EWG). W Sprawozdaniu zwraca się uwagę, że problematyczne może być ustalenie czy w danym produkcie szkoda wywołana została przez zachowanie ludzkie, czy była efektem autonomicznego działania AI lub IoT. Powstaje w tym zakresie zasadniczy problem dowodowy, który może utrudniać dochodzenie i realizację roszczeń przez poszkodowanych. Autorzy Sprawozdania rekomendują, aby doprecyzować definicję produktu tak, aby ułatwić ustalenie podmiotu odpowiedzialnego (np. jak odróżnić odpowiedzialność producenta smartfona w kontekście aktualizacji oprogramowania lub aplikacji towarzyszących dostarczonych przez podmiot trzeci). Rekomendacja obejmuje także szczegółową analizę w zakresie potencjalnych zmian w ciężarze dowodowym w sprawach obejmujących roszczenia w związku ze szkodami wywołanymi przez produkt wykorzystujący AI lub IoT.

W kontekście odpowiedzialności zwrócono również uwagę na definicję pojęcia wprowadzenia do obrotu. Zmieniający się produkt w swoim cyklu życia może przejść przeobrażenie, które de facto odłączy pierwotnego producenta od podmiotu faktycznie odpowiedzialnego za działanie produktu. W związku z tym zawarto rekomendację dotyczącą zmiany definicji celem jej dopasowania do rzeczywistych warunków rynkowych.

  1. Wnioski.

Upowszechnienie stosowania AI oraz IoT jest nieuniknione, a stopień zaawansowania technologicznego wymusza nieustanny pościg prawa za rzeczywistością. Jak wynika ze Sprawozdania, obecny kształt regulacji unijnych posiada pewne luki, ale w ogólnym ujęciu stanowi dobrą bazę do kontynuowania prac nad dostosowaniem prawa wspólnotowego do wyzwań nadchodzącej rewolucji. Zgodnie z zapowiedziami producentów takich jak Tesla czy Volvo, w pełni autonomiczne auta zostaną wprowadzone do sprzedaży w ciągu nadchodzących kilku lat. Istnieje więc granica czasowa, do której państwa członkowskie powinny przyjąć jednolity standard prawny odnoszący się do bezpieczeństwa i odpowiedzialności za wykorzystywanie AI i IoT.

 

radca prawny Adam Madejski 

 

[1] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/commission-white-paper-artificial-intelligence-feb2020_pl.pdf
[2] https://www.sztucznainteligencja.org.pl/fugaku-ostatni-samuraj/
[3] https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2020/PL/COM-2020-64-F1-PL-MAIN-PART-1.PDF