Nie składasz sprawozdań finansowych? Uważaj, bo narażasz się na odpowiedzialność karną

Z roku na rok rośnie liczba spraw sądowych dotyczących odpowiedzialności karnej za przestępstwo polegające na niezłożeniu w terminie sprawozdania finansowego we właściwym rejestrze sądowym. Jeszcze w 2010 roku za występek z art. 79 ust 4 ustawy o rachunkowości sądy w całej Polsce wydały wyrok skazujący w 327 przypadkach. W 2018 roku liczba ta wzrosła ponad 3-krotnie do 1008 spraw zakończonych wyrokiem skazującym. Wzrasta również wymiar kar orzekanych za wspomniane przestępstwo. O ile standardem pozostaje nadal kara grzywny, to sądy chętniej stosują alternatywną w tym przypadku karę ograniczenia wolności. Warto zatem mieć na uwadze, że maksymalna kara grzywny za to przestępstwo sięga kwoty 1.080.000 zł. Z kolei kara ograniczenia wolności, polegająca na wykonywaniu prac społecznych lub potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym, może być orzeczona w wymiarze nawet 2 lat.

Dane statystyczne przekonują, iż minęły czasy kiedy widmo odpowiedzialności karnej za brak złożenia sprawozdania finansowego w rejestrze sądowym było iluzoryczne. Nowy sposób sporządzania i składania sprawozdań finansowych obowiązujący od 1 października 2018 roku, realnie może sprzyjać dalszemu, efektywniejszemu egzekwowaniu przepisów karnych dotyczących niewywiązywania się z obowiązków sprawozdawczych.

Przypomnijmy zatem, że ustawa o rachunkowości przewiduje obowiązek składania sprawozdań finansowych zarówno dla spółek kapitałowych i osobowych, jak i osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, w sytuacji gdy podmioty te muszą prowadzić księgi rachunkowe zgodnie z ustawą o rachunkowości lub dobrowolnie wybrały prowadzenie ksiąg rachunkowych zgodnie z tą ustawą. Terminowe złożenie rocznego sprawozdania finansowego to obowiązek kierowników jednostki, czyli: 

• członków zarządu spółek kapitałowych;
• wspólników prowadzących sprawy spółki w spółce jawnej, cywilnej, partnerskiej;
• komplementariuszy prowadzących sprawy spółki w spółce komandytowej i komandytowo – akcyjnej;
• likwidatorów, syndyków lub zarządców w postępowaniu upadłościowym.

Warto zaznaczyć, iż w sytuacji gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy (np. wieloosobowy zarząd spółki kapitałowej), wszyscy członkowie tego organu są zobowiązani do złożenia sprawozdania finansowego i każdy ponosi indywidualną odpowiedzialność za brak realizacji tego obowiązku. W praktyce zdarzają się sytuacje, gdy np. osoby ujawnione w Krajowym Rejestrze Sądowym, w dniu powstania obowiązku złożenia sprawozdania finansowego we właściwym rejestrze sądowym nie są już faktycznie członkami zarządu. W takiej sytuacji osoby te zwolnione będą z odpowiedzialności karnej, aczkolwiek w związku z domniemaniem prawdziwości wpisu w KRS, w interesie tych osób będzie wykazanie (np. dokumentami lub świadkami), że nie były członkiem zarządu spółki w newralgicznym momencie.

Gdy sprawstwo i wina nie budzą wątpliwości, zawsze warto dokładnie przeanalizować okoliczności towarzyszące popełnieniu występku niezłożenia sprawozdania finansowego, albowiem mogą one mieć wpływ nie tylko na wymiar kary, ale również mogą determinować możliwość warunkowego umorzenia postępowania (które nie rodzi konsekwencji związanych z wyrokiem skazującym i sprawca otrzyma z Krajowego Rejestru Karnego zaświadczenie o swojej niekaralności), a nawet jego umorzenia wobec znikomej społecznej szkodliwości czynu. Jednym z argumentów przemawiających na korzyść jest brak choćby potencjalnego wyrządzenia szkody innemu podmiotowi. Jeżeli przykładowo spółka od chwili powstania nie prowadziła działalności gospodarczej, nie wchodziła w relacje gospodarcze z innymi podmiotami mogącymi poszukiwać w rejestrze przedsiębiorców informacji o jej kondycji finansowej, to przyjmuje się, że waga naruszonych przez sprawcę obowiązków nie jest nadmierna, a brak złożenia sprawozdania finansowego nie narusza w sposób znaczny chronionej przepisami wartości jaką jest przejrzystość obrotu gospodarczego. Podobnie może być w sytuacji gdy osoba odpowiedzialna za złożenie sprawozdania finansowego nie mogła pomimo starań uzyskać uchwał zatwierdzających sprawozdania finansowe, nie dysponowała całością dokumentacji finansowej spółki i nie mogła pomimo dołożenia wszelkich starań uzyskać do niej dostępu, nie mogła znaleźć obsługi księgowej, która podjęłaby się sporządzenia na podstawie szczątkowej dokumentacji sprawozdań. O znikomej (warunek umorzenia postępowania) lub nie będącej znaczną (warunek warunkowego umorzenia) społeczną szkodliwością czynu przemawiać mogą również takie okoliczności jak jednorazowe (incydentalne) niedopełnienie obowiązku sprawozdawczego; złożenie sprawozdania w późniejszym czasie; objęcie funkcji kierownika jednostki w krótkim czasie przed terminem zobowiązującym do złożenia sprawozdania finansowego.

Z kolei jako nieprzekonujące okazują się argumenty, iż kierownik jednostki nie miał świadomości konieczności złożenia sprawozdania finansowego we właściwym rejestrze sądowym. Jak wskazuje się w orzecznictwie, od przedsiębiorcy – profesjonalisty działającego w obrocie gospodarczym, wymaga się szczególnej staranności w prowadzonej przez siebie działalności jak również znajomości przepisów prawa.

Bagatelizowanie obowiązku terminowego składania sprawozdań finansowych z całą pewnością nie jest rozsądne. Nierzadko okazuje się bowiem, iż w tego typu sprawach dla wielu osób nie wymiar kary, ale fakt jej orzeczenia jest największą dolegliwością. Gdy dojdzie do postawienia zarzutu, warto zatem szukać argumentów, które będą przekonywać, że społeczna szkodliwość czynu jest znikoma lub nie jest znaczna, co daje szanse na umorzenie lub warunkowe umorzenie postępowania.

Adwokat Michał Korszla