Przedawnienie – nowelizacja przepisów

W dniu 9 lipca 2018 r. weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Ta licząca zaledwie 8 artykułów ustawa niesie za sobą prawdziwą rewolucję w dotychczasowym stosowaniu przepisów o przedawnieniu roszczeń.

Po pierwsze, od tej pory zmieni się ogólny materialnoprawny termin przedawnienia, który uległ skróceniu z 10 lat do 6 lat. Z pozycji wierzyciela oznacza to, że będzie miał on zdecydowanie mniej czasu na podjęcie czynności zmierzających do wyegzekwowania należności. Należy przy tym wspomnieć, iż pozostałe – tzw. krótsze terminy przedawnienia nie zmieniają się.

Z powyższego wynikać może, iż zmiany dotkną przede wszystkim tych stosunków cywilnoprawnych, gdzie po jednej ze stron stoi konsument (albowiem do relacji B2B często znajdują zastosowanie wspomniane terminy krótsze – często uregulowane na podstawie przepisów szczególnych). Istotnie, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że ustawodawcy chodziło właśnie o wzmocnienie pozycji konsumenta-dłużnika.

Wskazuje na to również kolejna zmiana, zgodnie z którą po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Jest to regulacja o tyle przewrotna, iż przeczy dotychczasowemu charakterowi instytucji przedawnienia roszczeń. Warto bowiem zauważyć, iż przed nowelizacją przedawnienie roszczenia powodowało jego przekształcenie w tzw. zobowiązanie naturalne (niezupełne) – co oznacza, że nic nie stało na przeszkodzie w jego dochodzeniu, lecz nie korzystało ono dłużej z przywileju przymusu państwowego w jego dochodzeniu (co do zasady traciło taką ochronę wraz z podniesieniem zarzutu przedawnienia przez przeciwnika procesowego). Natomiast obecne brzmienie przepisu (w relacjach konsumenckich) nakazuje badać sądowi z urzędu, czy doszło do przedawnienia roszczenia, a w razie jego stwierdzenia – co do zasady ustawodawca zakazuje wydania orzeczenia zmierzającego do zaspokojenia wierzyciela.

Ponadto zmianie ulega sposób liczenia terminu przedawnienia. Otóż, w przypadku wyliczenia terminów przedawnienia wynoszących co najmniej dwa lata, pod uwagę będą brane pełne lata kalendarzowe. Oznacza to, że roszczenie przedsiębiorcy o zapłatę z tytułu usługi sprzedanej w lipcu 2018 r. przedawni się z dniem 1 stycznia 2021 r.

Co za tym idzie, choć na pierwszy rzut oka nowelizacja przepisów dotyczących przedawnienia roszczenia powoduje asymetrię praw dłużnika w stosunku do praw wierzyciela, to w praktyce część kategorii wierzycieli może na tej zmianie zyskać (mowa np. o przedsiębiorcach, w stosunku do których zazwyczaj znajdują zastosowanie tzw. krótsze terminy przedawnienia, które to jednakowoż wskutek zmiany sposobu ich wyliczenia na koniec roku kalendarzowego ulegną wydłużeniu).

Zmiany budzą wiele kontrowersji – na pytanie, czy sześcioletni ogólny termin przedawnienia z punktu widzenia wierzyciela jest wystarczający nie sposób odpowiedzieć jednoznacznie. Całą sytuację
z pewnością komplikuje fakt, iż od tej pory także roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu również będą przedawniały się, co do zasady, z upływem sześciu lat.

Warto nadto zwrócić szczególną uwagę na konstrukcję tzw. przepisów intertemporalnych. Otóż nowelizacja wprowadza regułę, iż w stosunku do roszczeń powstałych przed dniem jej wejścia w życie, stosuje się nowe przepisy. Oznacza to tyle, że wobec wszelkich wymagalnych roszczeń, dla których termin przedawnienia według stanu na dzień 9 lipca 2018 r. (w świetle dotychczasowych przepisów) trwałby powyżej sześciu lat – termin ten zostaje skrócony do 31 grudnia 2024 roku.

Natomiast odnośnie relacji konsumenckich, ustawodawca i w tym zakresie pozostaje konsekwentny, wyłączając tę grupę spod nowych regulacji i nakazując stosowanie wobec konsumentów dotychczasowych terminów przedawnienia – mowa oczywiście o położeniu konsument-wierzyciel. Co jednak istotne, w sytuacji położenia konsumenta-dłużnika, wszelkie roszczenia przeciwko niemu (co do których zastosowanie miał dotychczas 10-letni termin przedawnienia) – powstałe przed 1 stycznia 2012 r. – przedawnią się z dniem 1 stycznia 2019 r. (podlegają one nowemu reżimowi prawnemu).

aplikant adwokacki Mariusz Maksis